รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย(1) สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวมหาวชิราลงกรณ บดินทรเทพยวรางกูร เป็นปีที่ ๒ ในรัชกาลปัจจุบัน ศุภมัสดุ พระพุทธศาสนกาลเป็นอดีตภาค ๒๕๖๐ พรรษา ปัจจุบันสมัย จันทรคติเป็นมาฆมาส กุกกุฏสังวัจฉระ จัตวาศก จุลศักราช ๑๓๗๙ สุริยคติเป็น สุรทิน ศุกรวาร โอกาสสมโณทก สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวมหาวชิราลงกรณ บดินทรเทพยวรางกูร ทรงพระ กรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้ประกาศว่า นายกรัฐมนตรีได้นำความกราบบังคมทูลว่า นับแต่พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาประชาธิปกพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้ทรงพระ กรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมพระราชทานรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรสยาม พุทธศักราช ๒๔๗๕ เป็นต้นมา การปกครองประเทศได้ดำรงคงมั่นต่อเนื่องใน ระบบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุขซึ่งเป็นหลักการสำคัญของ ชาติ แก้ไขเพิ่มเติม และปรากฏใช้รัฐธรรมนูญเป็นลายลักษณ์อักษรในทางการปกครองมา หลายครั้ง แต่การบริหารจัดการได้เสื่อมถอยหรือบกพร่องเป็นระยะด้วยเหตุปัจจัย ปัญหาต่าง ๆ อันเนื่องมาจากการเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจและสังคมทั้งภายในและ ภายนอกประเทศ การใช้อำนาจรัฐที่ไม่ชอบหรือไม่เป็นธรรม การขาดความรับผิดชอบ หรือขาดธรรมาภิบาลในองค์กรต่าง ๆ รวมทั้งการไม่ยึดมั่นในหลักการปกครองระบอบ ประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุขอย่างแท้จริง อันเป็นเหตุให้เกิด ความขัดแย้งและความแตกแยกในหมู่ประชาชนอย่างรุนแรงและกว้างขวาง จนเป็น ปฏิปักษ์ต่อความสงบเรียบร้อยของบ้านเมืองและบั่นทอนความมั่นคงของประเทศ และรัฐธรรมนูญแต่ละฉบับที่ผ่านมาอาจยังไม่สามารถแก้ไขปัญหาดังกล่าวได้อย่าง แท้จริงการดำเนินเมืองและกลไกตามรัฐธรรมนูญจึงไม่อาจสร้างหลักประกันที่มั่นคง ในระบอบประชาธิปไตยโดยยังไม่อาจปกป้องกลไกที่มีอยู่ให้พ้นจากอิทธิพลของบุคคล และคณะบุคคลที่มีรูปแบบและวิธีการแตกต่างไปจากเดิมได้ รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ฉบับชั่วคราว) พุทธศักราช ๒๕๕๗ แก้ไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ ๔) พุทธศักราช ๒๕๕๘ จึงได้บัญญัติให้มีคณะกรรมการร่าง รัฐธรรมนูญขึ้นทำหน้าที่ร่างรัฐธรรมนูญที่ใช้เป็นหลักในการปกครอง และเป็นแนวทางในการ จัดทำกฎหมายประกอบรัฐธรรมนูญต่อไป โดยได้กำหนดให้มีการปฏิรูปประเทศในด้านต่าง ๆ และสร้างความสามัคคีแห่งการปกครองประเทศขึ้นใหม่ด้วยการจัดโครงสร้างองค์กรและ อำนาจขององค์กรต่าง ๆ ตามรัฐธรรมนูญ ผลสัมฤทธิ์แห่งการดำเนินการดังกล่าวเป็นปัจจัย บ่งชี้ถึงความมุ่งหมายในการให้ความสำคัญต่อองค์กรซึ่งมีบทบาทสำคัญในกระบวนการ อำนาจรัฐสามารถปฏิบัติหน้าที่ได้อย่างมีประสิทธิภาพ สุจริต เที่ยงธรรม และมีเสถียรภาพ ป้องกันมิให้เกิดวิกฤติของประเทศในลักษณะต่าง ๆ อีกทั้งยังเป็นการส่งเสริม สนับสนุน บทบาทและคุณค่าของประชาชนในฐานะเป็นเจ้าของอำนาจอธิปไตยอย่างแท้จริงในทาง สร้างสรรค์ โดยถือว่าการมีสิทธิและเสรีภาพในการดำเนินกิจกรรมต่าง ๆ ของประชาชน แต่การใช้สิทธิเสรีภาพดังกล่าวต้องไม่กระทบต่อความมั่นคงของรัฐ ความสงบเรียบร้อย รัฐที่ต่อประชาชนส่วนรวม หรือศีลธรรมอันดีของประชาชน และต้องไม่ละเมิดสิทธิและ เสรีภาพของบุคคลอื่น ทั้งนี้ เพื่อให้การปกครองในระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ ทรงเป็นประมุข และองค์กรต่าง ๆ ของรัฐสามารถปฏิบัติหน้าที่ได้อย่างมีประสิทธิภาพ ตรวจสอบ และต้องดำรงจุดมุ่งหมายของประเทศอันมั่นคง เด็ดขาด เพื่อให้ผู้บริหารที่ มีอำนาจรัฐปฏิบัติหน้าที่ด้วยความซื่อสัตย์สุจริตและมีธรรมาภิบาล อันจะเป็นการป้องกัน หรือใช้จ่ายตามอำเภอใจ และการกำหนดมาตรการป้องกันและปรับระบบจัดการ วิกฤติการณ์ของประเทศให้มีประสิทธิภาพยิ่งขึ้น ตลอดจนได้กำหนดกลไกอื่น ๆ ตามแนวทางที่รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ฉบับชั่วคราว) พุทธศักราช ๒๕๕๗ ระบุไว้ เพื่อใช้เป็นกรอบในการพัฒนาประเทศตามแนวนโยบายแห่งรัฐและยุทธศาสตร์ชาติซึ่งผู้ที่นำบางองค์กรประเทศแต่ละคนจะได้กำหนดนโยบายและวิธีดำเนินการให้เหมาะสมต่อไป ทั้งนี้มีผลทำให้ในการปฏิบัติประเทศในด้านต่าง ๆ ที่สำคัญแล้วจะเป็นอย่างร่วมมือร่วมใจกัน รวมตลอดทั้งการลดปัจจัยแห่งความขัดแย้งเพื่อให้ประเทศมีความสงบสุขมั่นคงซึ่งเป็นฐานของความเจริญก้าวหน้าของประเทศ การอุดมดำเนินการในเรื่องเหล่านี้เพื่อให้ช่วงไปในทิศทางที่ถูกต้องตามความร่วมมือระหว่างประเทศทุกภาคส่วนที่เกี่ยวข้องทั้งหลายซึ่งฝ่ายรัฐบาลและฝ่ายของสภารัฐบาลจะมีอธิบายตามหลักการปกครองในระบอบประชาธิปไตยและระบบการปกครองที่เหมาะสมกับสถานการณ์และสังคมไทย หลักการดังกล่าวจะช่วยให้การดำเนินการตามหลักธรรมาภิบาล อันจะทำให้เกิดการขับเคลื่อนประเทศให้พัฒนาไปข้างหน้าได้อย่างยั่งยืนขึ้นตอนจนเกิดความมั่นคง มั่งคั่ง เลยยั่งยืน ทั้งในทางการเมืองการปกครอง เศรษฐกิจ และสังคมตามระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข ขอปวงชนชาวไทย จงมีความสมัครสมานสามัคคีเป็นเอกฉันท์ ในอันที่จะปฏิบัติตามและพิทักษ์รักษารัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทยนี้ เพื่อสร้างสรรค์ให้รัฐธรรมนูญ ประชาชนชาวไทยและอำนาจอธิปไตยของปวงชนชาวไทย และน้อมนำซึ่งความมุ่งมั่นสุจริตวิสุทธิ์ พิพัฒน์เสรียมงคล อนุกูลคุณผลเกลียวเกียรติยศสง่างามแห่งความประจักษ์ในอารยวัฒน์และมุ่งรัฐสมัย สมดังพระราชปณิธานปรารถนาทุกประการ เทอญ
ตราไว้ ณ วันที่ ๖ เมษายน พุทธศักราช ๒๕๖๐ ในการดำเนินการดังกล่าว คณะกรรมการร่างรัฐธรรมนูญได้สำรวจความรับรู้ความเข้าใจในประเทศในหลักการและเหตุผลของบทบัญญัติต่าง ๆ เป็นระยะ ๆ เปิดโอกาสให้ประชาชนเข้าถึงรัฐธรรมนูญและความหมายโดยผ่านกลไกต่าง ๆ อย่างกว้างขวาง และให้ประชาชนมีส่วนร่วมในการพัฒนาร่างด้วยการจัดเวทีรับฟังความคิดเห็นและข้อเสนอแนะเพิ่มเติม เมื่อการจัดทำรัฐธรรมนูญเสร็จสิ้นแล้ว ก็เปิดเผยร่างรัฐธรรมนูญและอธิบายถึงสาระสำคัญของร่างรัฐธรรมนูญโดยมีการจัดทำเอกสารเผยแพร่สาระสำคัญรวมถึงการจัดทำคำอธิบายสาระสำคัญของร่างรัฐธรรมนูญโดยย่อและโดยละเอียด มีการออกเสียงประชามติเพื่อเป็นการแสดงออกถึงเสียงประชามติของประชาชนโดยตรงและเสียงประชามติโดยอ้อมแบบเสียงจากกลุ่มของผู้มีออกเสียงประชามติที่ยื่นข้อเสนอร่างรัฐธรรมนูญและประเด็นเพิ่มเติมดังกล่าว คณะกรรมการร่างรัฐธรรมนูญยังดำเนินการแก้ไขรัฐธรรมนูญในส่วนที่เกี่ยวข้องให้สอดคล้องกับผลการออกเสียงประชามติในประเด็นเพิ่มเติม และได้ส่งให้คณะรัฐธรรมนูญพิจารณาว่ามีการรอบด้วยผลการออกเสียงประชามติแล้วหรือไม่ ซึ่งต่อมาคณะรัฐธรรมนูญได้วินิจฉัยและมีความเห็นว่าแก้ไขเพิ่มเติมด้วยความเหมาะสม และคณะกรรมการร่างรัฐธรรมนูญได้ดำเนินการแก้ไขตามความเห็นดังกล่าว ต่อมารัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ฉบับชั่วคราว) พุทธศักราช ๒๕๕๗ แก้ไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ ๔) พุทธศักราช ๒๕๖๐ บัญญัติให้การรัฐสภาต้องจัดรับพระราชทานรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ฉบับชั่วคราว) พุทธศักราช ๒๕๕๗ แล้วเสร็จ นายกรัฐมนตรีจึงนำร่างรัฐธรรมนูญขึ้นทูลเกล้าทูลกระหม่อมถวายพระมหากษัตริย์ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงมีพระราชดำริเห็นชอบและทรงลงพระปรมาภิไธย ประกาศใช้เป็นรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทยในวันที่ ๖ เมษายน พุทธศักราช ๒๕๖๐ ว่าสมควรพระราชทานพระราชดำริ จึงมีพระราชโองการดำรัสเหนือเกล้าเหนือกระหม่อมให้ตรารัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทยฉบับนี้ขึ้นไว้ ให้เป็นรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ฉบับชั่วคราว) พุทธศักราช ๒๕๕๗ ซึ่งได้ตราไว้ ณ วันที่ ๒๖ กรกฎาคม พุทธศักราช ๒๕๕๗ ตั้งแต่วันประกาศใช้เป็นต้นไป
บททั่วไป
รัฐสภา คณะรัฐมนตรี ศาล องค์กรอิสระ และหน่วยงานของรัฐ ต้องปฏิบัติหน้าที่ให้เป็นไปตามรัฐธรรมนูญ กฎหมาย และหลักนิติธรรม เพื่อประโยชน์ส่วนรวมของประเทศชาติและความผาสุกของประชาชนโดยรวม
ปวงชนชาวไทยย่อมได้รับความคุ้มครองตามรัฐธรรมนูญเสมอกัน
เมื่อไม่มีบทบัญญัติแห่งรัฐธรรมนูญบังคับแก่กรณีใด ให้กระทำการนั้นหรือวินิจฉัยกรณีนั้นไปตามประเพณีการปกครองประเทศในระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข
พระมหากษัตริย์
ผู้ใดจะกล่าวหา หรือฟ้องร้องพระมหากษัตริย์ในทางใด ๆ มิได้
คณะองคมนตรีมีหน้าที่ถวายความเห็นต่อพระมหากษัตริย์ในพระราชกรณียกิจทั้งปวงที่พระมหากษัตริย์ทรงปรึกษา และมีหน้าที่อื่นตามที่บัญญัติไว้ในรัฐธรรมนูญ
ให้ประธานรัฐสภาเป็นผู้ลงนามรับสนองพระบรมราชโองการแต่งตั้งประธานองคมนตรีหรือให้องคมนตรีพ้นจากตำแหน่ง ให้ประธานองคมนตรีเป็นผู้ลงนามรับสนองพระบรมราชโองการแต่งตั้งองคมนตรีอื่นหรือให้องคมนตรีอื่นพ้นจากตำแหน่ง
“ผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์” (ซึ่งต่อไปนี้จะเรียกว่า) องคมนตรีผู้ปฏิบัติหน้าที่ผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ต้องปฏิบัติหน้าที่ด้วยความซื่อสัตย์สุจริต เพื่อประโยชน์ของประเทศและประชาชน ทั้งจะรักษาไว้และปฏิบัติตามซึ่งรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทยทุกประการ
การจัดระเบียบราชการและการบริหารงานบุคคลของราชการในพระองค์ให้เป็นไปตามพระราชอัธยาศัยตามที่บัญญัติไว้ในกฎหมายว่าด้วยระเบียบราชการในพระองค์
องค์มนตรีจึงควรเห็นว่าเป็นความจำเป็นสมควรแต่งตั้งผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์และไม่อาจกราบบังคมทูลให้ทรงแต่งตั้งได้ทันการ ให้คณะองคมนตรีเสนอชื่อบุคคลคนหนึ่งหรือหลายคนคนหนึ่ง ตามลำดับที่โปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้ดำรงตำแหน่งไว้ก่อนแล้วให้เป็นผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ แล้วแจ้งไปยังประธานรัฐสภาเพื่อประกาศในพระปรมาภิไธยพระมหากษัตริย์ แต่เมื่อมีผู้ปฏิบัติหน้าที่ในฐานะผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์
ในกรณีที่ประธานองคมนตรีไม่อาจปฏิบัติหน้าที่ได้ตามมาตรา 16 หรือมาตรา 17 ไม่สามารถปฏิบัติหน้าที่ได้ ให้ประธานองคมนตรีเป็นผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์เป็นการชั่วคราวไปพลางก่อน ในระหว่างที่ประธานองคมนตรีขึ้นผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ตามวรรคหนึ่ง หรือในระหว่างที่ประธานองคมนตรีทำหน้าที่ผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ตามวรรคสอง ประธานองคมนตรีจะปฏิบัติหน้าที่ในฐานะประธานองคมนตรีต่อไป ในกรณีเช่นนี้ ให้คณะองคมนตรีเลือกองคมนตรีคนหนึ่งทำหน้าที่ประธานองคมนตรีเป็นการชั่วคราวไปพลางก่อน
“ข้าพเจ้า (ชื่อผู้ปฏิญาณ) ขอปฏิญาณว่า ข้าพเจ้าจะจงรักภักดีต่อพระมหากษัตริย์ (พระปรมาภิไธย) และจะปฏิบัติหน้าที่ด้วยความซื่อสัตย์สุจริตเพื่อประโยชน์และความผาสุกของประชาชนทั้งปวง และจะรักษาไว้ซึ่งรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทยทุกประการ” ผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ซึ่งเคยได้รับการแต่งตั้งและปฏิญาณตนมาแล้ว ไม่ต้องปฏิญาณตนอีก
การแก้ไขเพิ่มเติมกฎมณเฑียรบาลว่าด้วยการสืบราชสันตติวงศ์ พระพุทธศักราช 2467 เป็นพระราชอำนาจของพระมหากษัตริย์โดยเฉพาะ เมื่อมีพระราชดำริประการใด ให้คณะองคมนตรีนำความกราบบังคมทูลพระมหากษัตริย์เพื่อทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมตามพระราชอัธยาศัย เมื่อทรงเห็นชอบแล้ว ให้ประธานองคมนตรีนำร่างกฎมณเฑียรบาลนั้นขึ้นทูลเกล้าทูลกระหม่อมถวายเพื่อทรงลงพระปรมาภิไธย แล้วให้ประธานองคมนตรีประทับตราองคมนตรีและประกาศในพระปรมาภิไธยพระมหากษัตริย์ใช้บังคับได้
ในกรณีที่พระบัลลังก์ว่างลงและเป็นกรณีที่พระมหากษัตริย์มิได้ทรงแต่งตั้งพระรัชทายาทไว้ตามวรรคหนึ่ง ให้คณะองคมนตรีเสนอพระนามผู้มีราชสมบัติต้องตามมาตรา ๒๐ ต่อคณะรัฐสภาเพื่อแต่งตั้งองค์รัชทายาทเพื่อราชาภิเษกให้ความเห็นชอบ ในการนี้จะแสดงพระนามพระราชธิดาได้ เมื่อรัฐสภาให้ความเห็นชอบแล้ว ให้ประธานรัฐสภาอัญเชิญองค์ผู้มีราชสมบัติต้องตามความในพระราชบัญญัติธรรมนูญการปกครองแผ่นดินแห่งราชอาณาจักรสยาม พุทธศักราช ๒๔๗๕ ขึ้นทรงราชย์เป็นพระมหากษัตริย์สืบไปแล้วให้ประธานรัฐสภาแจ้งการดำเนินการให้ประชาชนทราบ
ในกรณีที่ผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ซึ่งได้รับการแต่งตั้งไว้แล้วเป็นผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ต่อไปตามวรรคหนึ่ง ไม่สามารถปฏิบัติหน้าที่ได้ ให้ประธานรัฐสภาเป็นผู้ทำหน้าที่ผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์เป็นการชั่วคราวไปพลางก่อน ในกรณีที่ประธานองคมนตรีเป็นผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ตามวรรคหนึ่ง หรือหน้าที่ผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์เป็นการชั่วคราวตามวรรคสอง ให้ทำมาตรา ๑๘ วรรคสาม มาใช้บังคับ
ในระหว่างที่ยังมิได้ออกคำสั่งโอนอำนาจตามวรรคหนึ่ง จะโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้ผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ปฏิบัติหน้าที่แทนไปพลางก่อนได้
สิทธิและเสรีภาพของปวงชนชาวไทย
อันตรายต่อความมั่นคงของรัฐ ความสงบเรียบร้อยหรือศีลธรรมอันดีของประชาชน และไม่ละเมิดสิทธิหรือเสรีภาพของบุคคลอื่น สิทธิหรือเสรีภาพใดที่รัฐธรรมนูญให้ไว้เป็นไปตามที่กฎหมายบัญญัติ หรือให้เป็นไปตามหลักเกณฑ์และวิธีการที่กฎหมายบัญญัติ แม้ยังไม่มีการตรากฎหมายขึ้นบังคับ บุคคลหรือชุมชนย่อมสามารถใช้สิทธิหรือเสรีภาพนั้นได้ตามเจตนารมณ์ของรัฐธรรมนูญ บุคคลซึ่งถูกละเมิดสิทธิหรือเสรีภาพที่ได้รับความคุ้มครองตามรัฐธรรมนูญ สามารถยกบทบัญญัติแห่งรัฐธรรมนูญนี้ใช้สิทธิเพื่อการดังกล่าวนั้นบังคับต่ออุทธรณ์ศาลได้ บุคคลซึ่งได้รับความเสียหายจากการถูกละเมิดสิทธิหรือเสรีภาพของตนจากการกระทำความผิดอาญาของบุคคลอื่น ย่อมมีสิทธิที่จะได้รับการเยียวยาหรือช่วยเหลือจากรัฐตามที่กฎหมายบัญญัติ
กฎหมายมาตราอื่นใด ต้องมีผลใช้บังคับเป็นการทั่วไป ไม่พุ่งหมายให้ใช้บังคับแก่กรณีหรือพื้นที่แห่งบุคคลใดบุคคลหนึ่งเป็นการเฉพาะ
ชายและหญิงมีสิทธิเท่าเทียมกัน การเลือกปฏิบัติโดยไม่เป็นธรรมต่อบุคคล ไม่ว่าด้วยเหตุความแตกต่างในเรื่องถิ่นกำเนิด เชื้อชาติ ภาษา เพศ อายุ ความพิการ สภาพทางกายหรือสุขภาพ สถานะของบุคคล ฐานะทางเศรษฐกิจหรือสังคม ความเชื่อทางศาสนา การศึกษาอบรม หรือความคิดเห็นทางการเมืองอันไม่ขัดต่อบทบัญญัติแห่งรัฐธรรมนูญ หรือเหตุอื่นใด จะกระทำมิได้
สิทธิหรือเสรีภาพใดที่ได้แต่เฉพาะตัวบุคคล หรือองค์กรของรัฐหรือเอกชนที่มีหน้าที่ต้องปฏิบัติในเรื่องสิทธิ เสรีภาพ ผู้อนุญาต ผู้กำกับ หรือผู้มีโอกาส ย่อมไม่ถือว่าเป็นการเลือกปฏิบัติที่ไม่เป็นธรรมต่อความเสมอภาค บุคคลผู้เป็นเจ้าของกิจการ ผู้จัดการ เจ้าหน้าที่ เจ้าพนักงานที่เกี่ยวข้อง และพนักงานผู้มีอำนาจขององค์กรของรัฐหรือเอกชนที่มีหน้าที่ต้องปฏิบัติในเรื่องสิทธิ เสรีภาพนั้น ไม่พ้นที่จะจำกัดไว้ในกฎหมายเฉพาะกิจที่มีความจำเป็นและสมควรแก่กรณี เช่น วัน หรือช่วงเวลา
การจับและการคุมขังบุคคลจะกระทำมิได้ เว้นแต่มีคำสั่งหรือหมายของศาลหรือมีเหตุอย่างอื่นตามที่กฎหมายบัญญัติ การจับกุมคุมขังบุคคลหรือการกระทำใดอันกระทบกระเทือนต่อสิทธิหรือเสรีภาพในชีวิตหรือร่างกายของบุคคลที่มิได้ เป็นไปตามเหตุอันสมควรตามบัญญัติแห่งกฎหมาย ทารุณกรรม ทุบตีทรมาน หรือการลงโทษด้วยวิธีการโหดร้ายหรือไร้มนุษยธรรมจะกระทำมิได้
ในคดีอาญา ให้สันนิษฐานไว้ก่อนว่าผู้ต้องหาหรือจำเลยไม่มีความผิด และก่อนมีคำพิพากษาอันถึงที่สุดแสดงว่าบุคคลใดได้กระทำความผิด จะปฏิบัติต่อบุคคลนั้นเสมือนเป็นผู้กระทำความผิดมิได้ การควบคุมหรือคุมขังผู้ต้องหาหรือจำเลยให้กระทำได้เท่าที่จำเป็นเพื่อป้องกันมิให้มีการหลบหนี ในคดีอาญา จะบังคับให้บุคคลให้การเป็นปฏิปักษ์ต่อตนเองมิได้ คำขอประทานผู้ต้องหาหรือจำเลยในคดีอาญาซึ่งได้รับการพิจารณาและจะเรียกหลักประกันจนกว่าจะมีคำพิพากษาถึงที่สุด การไม่ให้ประกันต้องเป็นไปตามที่กฎหมายบัญญัติ
การกระทำอันเป็นการละเมิดหรือกระทบต่อสิทธิของบุคคลตามวรรคหนึ่งหรือการนำข้อมูลส่วนบุคคลไปใช้ประโยชน์ในทางใด ๆ จะกระทำมิได้ เว้นแต่โดยอาศัยอำนาจตามบทบัญญัติแห่งกฎหมายที่ตราขึ้นเพื่อคุ้มครองประโยชน์สาธารณะ
การเข้าไปในเคหสถานโดยปราศจากความยินยอมของผู้ครอบครอง หรือการค้นเคหสถานหรือที่รโหฐานของบุคคลจะกระทำมิได้ เว้นแต่โดยอาศัยอำนาจตามบทบัญญัติแห่งกฎหมาย
``` จะกระทำมิได้ เว้นแต่โดยอาศัยอำนาจตามบทบัญญัติแห่งกฎหมายที่ตราขึ้นเฉพาะเพื่อรักษาความมั่นคงของรัฐ หรือคุ้มครองสิทธิหรือเสรีภาพของบุคคลอื่น เพื่อรักษาความสงบเรียบร้อยหรือศีลธรรมอันดีของประชาชน หรือเพื่อป้องกันสุขภาพของประชาชน เสรีภาพทางวิชาการย่อมได้รับความคุ้มครอง แต่การใช้เสรีภาพนั้นต้องไม่ขัดต่อหน้าที่ของพลเมืองตามไทยหรือศีลธรรมอันดีของประชาชน และต้องเคารพและไม่ปิดกั้นความคิดเห็นต่างของบุคคลอื่น
การสั่งปิดกิจการหนังสือพิมพ์หรือสื่อมวลชนอื่นเพื่อคุ้มครองเสรีภาพตามวรรคหนึ่ง จะกระทำมิได้ การให้ข่าวสารหรือข้อความใด ๆ ที่ผู้ประกอบวิชาชีพสื่อมวลชนจัดทำขึ้นไปให้หัวหน้าที่สั่งการก่อนนำไปเผยแพร่ในหนังสือพิมพ์หรือสื่อใด ๆ จะกระทำได้ เว้นแต่จะกระทำในระหว่างที่ประเทศอยู่ในภาวะสงคราม เจ้าของกิจการหนังสือพิมพ์หรือสื่อมวลชนอื่นต้องเป็นบุคคลสัญชาติไทย การให้เงินหรือทรัพย์สินอื่นเพื่ออุดหนุนกิจการหนังสือพิมพ์หรือสื่อมวลชนอื่นของเอกชนจะกระทำมิได้ เว้นแต่เป็นการให้ตามจารีตประเพณีหรือเพื่อการโฆษณา หรือเพื่อประโยชน์ในการเผยแพร่ข่าวสารหรือความรู้ หรือเพื่อการศึกษา ทั้งนี้ ต้องเปิดเผยรายละเอียดให้สาธารณชนทราบ และต้องไม่กระทบต่อเสรีภาพในการเสนอข่าวสารหรือแสดงความคิดเห็นตามจริยธรรมแห่งวิชาชีพ เจ้าหน้าที่ของรัฐย่อมมีเสรีภาพเช่นเดียวกับบุคคลทั่วไปตามที่บัญญัติไว้ในรัฐธรรมนูญนี้ แต่ให้คำนึงถึงวัตถุประสงค์และภารกิจของหน่วยงานที่ตนสังกัดอยู่ด้วย
การตรวจ การดัก หรือการเปิดเผยข้อมูลที่บุคคลสื่อสารถึงกัน รวมทั้งการกระทำด้วยประการใด ๆ เพื่อให้ได้มาซึ่งข้อมูลที่บุคคลสื่อสารถึงกันจะกระทำมิได้ เว้นแต่มีคำสั่งหรือหมายของศาลหรือมีเหตุอย่างอื่นที่บัญญัติไว้ในกฎหมาย
ขอบเขตแห่งสิทธิและการจำกัดสิทธิเสรีภาพนี้ ให้เป็นไปตามที่กฎหมายบัญญัติ การเวนคืนอสังหาริมทรัพย์จะกระทำมิได้ เว้นแต่โดยอาศัยอำนาจตามบทบัญญัติแห่งกฎหมายที่ตราขึ้นเฉพาะเพื่อการอันเป็นสาธารณประโยชน์ หรือการได้มาซึ่งทรัพย์กรรมธรรมดา เพื่อประโยชน์สาธารณะอย่างอื่น และต้องจัดให้มีการชดใช้ค่าเสียหายอันเป็นธรรมแก่เจ้าของทรัพย์สินหรือผู้มีสิทธิได้รับความเสียหายจากการเวนคืนทรัพย์สินนั้นด้วย การใช้ทรัพย์สินของเอกชนเพื่อการอันเป็นสาธารณประโยชน์ต้องได้รับการชดใช้ค่าเสียหายแก่เจ้าของทรัพย์สินหรือผู้มีสิทธิได้รับความเสียหายจากการใช้ทรัพย์สินนั้นด้วย ``` การบังคับคืนอสังหาริมทรัพย์ ให้กระทำเพียงเท่าที่จำเป็นต่อไปนี้คือใช้เพื่อการที่บัญญัติไว้ในวรรคสาม เว้นแต่เป็นการบังคับเพื่อขอคืนอสังหาริมทรัพย์ที่แบ่งแยกไปแล้วแต่ทำให้เกิดความเป็นธรรมแก่เจ้าของอสังหาริมทรัพย์ที่ถูกบังคับคืนตามที่กฎหมายบัญญัติ กฎหมายว่าด้วยการบังคับคืนอสังหาริมทรัพย์ต้องระบุวัตถุประสงค์แห่งการบังคับคืนและกำหนดระยะเวลาการนำไปใช้อสังหาริมทรัพย์ที่คืนแล้ว ถ้าไม่ได้ใช้ประโยชน์เพื่อการนั้นภายในระยะเวลาที่กำหนดหรืออสังหาริมทรัพย์ที่คืนแล้วจากการใช้ประโยชน์ และเจ้าของเดิมหรือทายาทประสงค์จะได้คืน ให้คืนแก่เจ้าของเดิมหรือทายาท ระยะเวลาการขอคืนและการคืนอสังหาริมทรัพย์ที่ถูกบังคับคืนตามที่มีได้ใช้ประโยชน์ หรือที่เหลือจากการใช้ประโยชน์ตามเหตุของเดิมหรือทายาท และการเรียกคืนค่าทดแทนที่ชำระไป ให้เป็นไปตามที่กฎหมายบัญญัติ การตรากฎหมายบังคับคืนอสังหาริมทรัพย์โดยระบุเจาะจงของอสังหาริมทรัพย์หรือเจ้าของอสังหาริมทรัพย์ที่ถูกบังคับคืนตามความจำเป็น มิให้ถือว่าเป็นการขัดต่อมาตรา 26 วรรคสอง
การจำกัดเสรีภาพตามวรรคหนึ่งจะกระทำมิได้ เว้นแต่โดยอาศัยอำนาจตามบทบัญญัติแห่งกฎหมายที่ตราขึ้นเพื่อรักษาความมั่นคงของรัฐ ความสงบเรียบร้อยหรือศีลธรรมอันดีของประชาชน หรือการสาธารณสุข หรือเพื่อรักษาสถานภาพของครอบครัว หรือเพื่อสวัสดิภาพของผู้เยาว์
การถอนสัญชาติของบุคคลซึ่งมีสัญชาติไทยโดยการเกิด จะกระทำมิได้
การจำกัดเสรีภาพตามวรรคหนึ่งจะกระทำมิได้ เว้นแต่โดยอาศัยอำนาจตามบทบัญญัติแห่งกฎหมายที่ตราขึ้นเพื่อรักษาความมั่นคงหรือเศรษฐกิจของประเทศ การแข่งขันอย่างเป็นธรรม การคุ้มครองผู้บริโภค การจัดเก็บภาษีอากร การรักษาศีลธรรมอันดีของประชาชน หรือการจัดระเบียบการประกอบอาชีพเฉพาะที่จำเป็น หรือเพื่อประโยชน์สาธารณะอย่างอื่น การตรากฎหมายเพื่อจัดระเบียบการประกอบอาชีพตามวรรคสอง ต้องไม่มีลักษณะเป็นการเลือกปฏิบัติไม่ว่าด้วยเหตุแห่งความแตกต่างในเรื่องการศึกษา
ได้รับทราบและเข้าถึงข้อมูลหรือข่าวสารสาธารณะในครอบครองของหน่วยงานของรัฐตามที่กฎหมายบัญญัติ
เสนอเรื่องราวร้องทุกข์ต่อหน่วยงานของรัฐและได้รับแจ้งผลการพิจารณาโดยรวดเร็ว (c) ฟ้องหน่วยงานของรัฐให้รับผิดเนื่องจากการกระทำหรือการละเว้นการกระทำของข้าราชการ พนักงาน หรือลูกจ้างของหน่วยงานของรัฐ
การจำกัดเสรีภาพตามวรรคหนึ่งจะกระทำได้ ให้แต่โดยอาศัยอำนาจตามบทบัญญัติแห่งกฎหมายที่ตราขึ้นเพื่อคุ้มครองประโยชน์สาธารณะ เพื่อรักษาความสงบเรียบร้อย หรือศีลธรรมอันดีของประชาชน หรือเพื่อการป้องกันหรือขจัดการกีดกันหรือการผูกขาด
อนุรักษ์ ฟื้นฟู หรือส่งเสริมภูมิปัญญา ศิลปะ วัฒนธรรม ขนบธรรมเนียม และวรรณกรรมอันดีงามเพื่อของท้องถิ่นและของชาติ
จัดการ บำรุงรักษา และใช้ประโยชน์จากทรัพยากรธรรมชาติ สิ่งแวดล้อม และความหลากหลายทางชีวภาพอย่างสมดุลยั่งยืนตามวิธีการที่กฎหมายบัญญัติ
เข้าถึงพื้นที่อันเหมาะสมต่อหน่วยงานของรัฐให้ดำเนินการโดยน้อมนำปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงชุมชน หรือองค์กรเอกชนในการจัดการโดยอาศัยความเห็นชอบอย่างสูงสุดของประชาชนหรือชุมชนและได้รับผลกระทบจากกิจการดังกล่าว ทั้งนี้ หน่วยงานของรัฐต้องพิจารณาดำเนินการโดยให้ประชาชนหรือชุมชนซึ่งมีส่วนร่วมในการพิจารณาดำเนินการที่กฎหมายบัญญัติ
ดำเนินหรือร่วมผลักดันการชุมชน สิทธิของบุคคลและชุมชนตามวรรคหนึ่ง หมายความรวมถึงสิทธิที่จะร่วมกับองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นหรือรัฐในการดำเนินการดังกล่าวด้วย
การจำกัดเสรีภาพตามวรรคหนึ่งจะกระทำได้ ให้แต่โดยอาศัยอำนาจตามบทบัญญัติแห่งกฎหมายที่ตราขึ้นเพื่อรักษาความมั่นคงของรัฐ ความปลอดภัยสาธารณะ ความสงบเรียบร้อยหรือศีลธรรมอันดีของประชาชน หรือเพื่อคุ้มครองสิทธิหรือเสรีภาพของบุคคลอื่น
กฎหมายมาตรา ๓๕ วรรคหนึ่งต้องมีข้อกำหนดเกี่ยวกับการบริหารพรรคการเมือง ซึ่งต้องกำหนดให้เป็นไปโดยเปิดเผยและตรวจสอบได้ เปิดโอกาสให้สมาชิกมีส่วนร่วมในการกำหนดนโยบายและการตัดสินใจที่สำคัญของพรรคการเมือง และกำหนดกระบวนการให้สมาชิกดำเนินการโดยอิสระไม่ถูกครอบงำจากบุคคลภายนอก ทั้งนี้ เป็นสมาชิกของพรรคการเมืองได้เพียงพรรคเดียว และการเลือกตั้งผู้บริหารพรรคการเมืองต้องเป็นการเลือกตั้งโดยสมาชิก
บุคคลย่อมมีสิทธิโดยรวมทั้งสิทธิขององค์กรของผู้บริโภคเพื่อคุ้มครองและพิทักษ์สิทธิของผู้บริโภค องค์กรของผู้บริโภคตามวรรคสองมีสิทธิจัดทำข้อเสนอเพื่อเป็นองค์กรที่มีความเป็นอิสระเพื่อให้เกิดพลังในการคุ้มครองและพิทักษ์สิทธิของผู้บริโภคโดยได้รับการสนับสนุนจากรัฐ ทั้งนี้ หลักเกณฑ์และวิธีการจัดตั้ง อำนาจในการดำเนินการแทนขององค์กรผู้บริโภค และการสนับสนุนด้านการเงินจากรัฐ ให้เป็นไปตามที่กฎหมายบัญญัติ
บุคคลผู้ยากไร้ย่อมมีสิทธิได้รับบริการสาธารณสุขของรัฐโดยไม่เสียค่าใช้จ่ายตามที่กฎหมายบัญญัติ บุคคลย่อมมีสิทธิได้รับการป้องกันและขจัดโรคติดต่ออันตรายจากรัฐโดยไม่เสียค่าใช้จ่าย
บุคคลซึ่งต้องอุปการะเลี้ยงดูเด็กและไม่สามารถเลี้ยงดูเด็กได้เพราะการย้ายถิ่น และบุคคลผู้ยากไร้ย่อมมีสิทธิได้รับความช่วยเหลือตามสมควรจากรัฐตามที่กฎหมายบัญญัติ
ผู้ใดทราบว่ามีการกระทำตามวรรคหนึ่ง ย่อมมีสิทธิร้องต่ออัยการสูงสุดเพื่อร้องขอให้ศาลรัฐธรรมนูญวินิจฉัยสั่งการให้เลิกการกระทำดังกล่าวได้ ในกรณีที่อัยการสูงสุดสั่งมิให้รับดำเนินการตามที่ร้องขอ หรือไม่ดำเนินการภายในกำหนดหนึ่งแต่วันที่ได้รับคำร้องของ ผู้ร้องขอจะยื่นคำร้องโดยตรงต่อศาลรัฐธรรมนูญก็ได้ การดำเนินการตามมาตรานี้ไม่กระทบต่อการดำเนินคดีอาญาต่อผู้กระทำการตามวรรคหนึ่ง
หน้าที่ของปวงชนชาวไทย
พิทักษ์ทรัพยากรใช้ร่วมกัน ศาสนา พระมหากษัตริย์ และการปกครองระบบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข
ป้องกันประเทศ รักษาความมั่นคงปลอดภัย ผลประโยชน์ของชาติ และสาธารณสมบัติของแผ่นดิน ให้ความร่วมมือในการป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย
ปฏิบัติตามกฎหมายของบ้านเมือง ```
เข้ารับการศึกษาอบรมในการศึกษาอาคับบังคับ
รับราชการทหารตามที่กฎหมายบัญญัติ
เคารพและไม่ละเมิดสิทธิและเสรีภาพของบุคคลอื่น และไม่กระทำการใดที่อาจก่อให้เกิดความแตกแยกหรือเกลียดชังในสังคม
ไปใช้สิทธิเลือกตั้งหรือลงประชามติโดยอิสระโดยคำนึงถึงประโยชน์ ส่วนรวมของประเทศเป็นสำคัญ
ร่วมมือช่วยเหลือสนับสนุนการอนุรักษ์และผู้คุ้มครองสิ่งแวดล้อม ทรัพยากรธรรมชาติ ความหลากหลายทางชีวภาพ รวมทั้งมรดกทางวัฒนธรรม
เสียภาษีอากรตามที่กฎหมายบัญญัติ
ไม่ร่วมมือหรือสนับสนุนการทุจริตและประพฤติมิชอบทุกรูปแบบ
หน้าที่ของรัฐ
กำลังทหารให้ใช้เพื่อประโยชน์ในการพัฒนาประเทศด้วย
รัฐต้องจัดดำเนินการให้เด็กเล็กได้รับการดูแลและพัฒนาก่อนวัยเรียนเพื่อให้มีพัฒนาการ ที่เหมาะสมตามวัยโดยคำนึงถึงการมีส่วนร่วมขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นและชุมชน รัฐต้องส่งเสริมและสนับสนุนให้เด็กนักเรียนทุกคนได้เรียนรู้ภาษาไทยอย่างถูกต้อง และเหมาะสม รวมทั้งส่งเสริมให้มีความรู้และใช้ภาษาอังกฤษหรือภาษาต่างประเทศอื่นตาม ความถนัดของตนอย่างมีประสิทธิภาพ และความรู้ในวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี โดยรัฐที่เกี่ยวข้อง ต้องจัดให้มีการพัฒนาครูและยกระดับมาตรฐานการศึกษาทุกระดับให้สอดคล้องกับมาตรฐาน การศึกษาแห่งชาติ เพื่อสามารถแข่งขันได้ในระดับสากล ``` บทบัญญัติเกี่ยวกับการจัดทำแผนการศึกษาแห่งชาติ และการดำเนินการและตรวจสอบการดำเนินการให้เป็นไปตามแผนการศึกษาแห่งชาติคือ การศึกษาทั้งทางท้องถิ่นจึงมุ่งพัฒนาผู้เรียนให้เป็นคนดี มีวินัย ภูมิใจในชาติ สามารถเชื่อมโยงได้ตามความถนัดของตน และมีความรับผิดชอบต่อครอบครัว ชุมชน สังคม และประเทศชาติ ในการดำเนินการให้เด็กเล็กได้รับการดูแลและพัฒนาตามศักยภาพ หรือให้ประชาชนได้รับการศึกษาตามวาระคราว รัฐต้องดำเนินการให้ชุมชนและบุคคลที่เกี่ยวข้องได้รับการสนับสนุนค่าใช้จ่ายในการศึกษาตามความถนัดของตน ให้จัดตั้งกองทุนเพื่อใช้ในการช่วยเหลือผู้ขาดแคลนทุนทรัพย์ เพื่อลดความเหลื่อมล้ำในการศึกษาและเพื่อเสริมสร้างและพัฒนาคุณภาพและประสิทธิภาพครู โดยให้รัฐจัดสรรงบประมาณให้แก่องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นทางการศึกษาที่รัฐจัดตั้งขึ้นหรือบริจาคทรัพย์สินแก่กองทุนให้อยู่ในระบบการคอยช่วยเหลืออย่างยั่งยืน ทั้งนี้ การศึกษาของผู้ปฏิบัติงานตามหลักดังกล่าวอาจช่วยเหลือด้านค่าเทอมให้กับการบริหารจัดการกองทุนเป็นอิสระและกำหนดหลักใช้จ่ายเงินเพื่อประโยชน์สูงสุดของรัฐวิสาหกิจหรือองค์กรต่าง ๆ
บริการสาธารณสุขต้องมีคุณภาพ ต้องครอบคลุมการส่งเสริมสุขภาพ การควบคุม และป้องกันโรคที่เหมาะสม และการฟื้นฟูสุขภาพของประชาชน รัฐต้องพัฒนาการบริหารสาธารณสุขให้มีคุณภาพและมีมาตรฐานสูงขึ้นอย่างต่อเนื่อง
โครงการหรือโครงข่ายขั้นพื้นฐานของกิจการสาธารณูปโภคขั้นพื้นฐานของรัฐอันจำเป็นต่อการดำรงชีวิตของประชาชนหรือความมั่นคงของรัฐ รัฐอาจกระทำด้วยประกาศไว้ให้ตกเป็นกรรมสิทธิ์ของเอกชนหรือให้รัฐเป็นเจ้าของอย่างชัดเจนหรือสละสิทธิ์ได้ การจัดหรือดำเนินการให้มีสาธารณูปโภคตามวรรคหนึ่งหรือวรรคสอง รัฐต้องดูแลให้มีการเรียกเก็บค่าบริการเป็นธรรมแก่ประชาชนหรือผู้ใช้บริการตามที่เหมาะสม การนำสาธารณูปโภคของรัฐไปให้เอกชนดำเนินการต้องทำตามที่กฎหมายบัญญัติไว้ รัฐต้องได้รับประโยชน์ตอบแทนเหมาะสมและต้องไม่กระทบต่อการประกอบกิจการที่รัฐและเอกชนจะได้รับและกลับการที่จะเรียกเก็บจากประชาชนรวมกัน
(1) อนุรักษ์ ฟื้นฟู และส่งเสริมภูมิปัญญาท้องถิ่น ศิลปะ วัฒนธรรม ขนบธรรมเนียมและจารีตประเพณีอันดีงามของท้องถิ่นและของชาติ และจัดให้พื้นที่ สาระอนุสาหรับกิจการที่เกี่ยวข้อง รวมทั้งส่งเสริมและสนับสนุนให้ประชาชน ชุมชน และองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ได้ใช้สิทธิและมีส่วนร่วมในการดำเนินการดังต่อไปนี้ (8) อนุรักษ์ คุ้มครอง บำรุงรักษา ฟื้นฟู บริหารจัดการ และใช้หรือจัดให้มีการใช้ประโยชน์จากทรัพยากรธรรมชาติ สิ่งแวดล้อม และความหลากหลายทางชีวภาพ ให้เกิดประโยชน์อย่างสมดุลและยั่งยืน โดยต้องให้ประชาชนและชุมชนในท้องถิ่นที่เกี่ยวข้องมีส่วนร่วมดำเนินการและได้รับประโยชน์จากการดำเนินการดังกล่าวด้วยตามที่กฎหมายบัญญัติ
บุคคลและชุมชนย่อมมีสิทธิได้รับข้อมูล คำชี้แจง และเหตุผลจากหน่วยงานของรัฐก่อนการดำเนินการหรืออนุญาตตามวรรคหนึ่ง ในการดำเนินการหรืออนุญาตตามวรรคหนึ่ง รัฐต้องจัดให้มีให้เกิดผลกระทบต่อประชาชน ชุมชน สิ่งแวดล้อม สุขภาพ อนามัย คุณภาพชีวิต หรือส่วนได้เสียสำคัญอื่นใดให้น้อยที่สุด และต้องดำเนินการเยียวยาความเสียหายให้แก่ประชาชนหรือชุมชนที่ได้รับผลกระทบจากการดำเนินการหรืออนุญาตดังกล่าวด้วย
การจัดให้มีการใช้ประโยชน์จากสมบัติของชาติที่สมควรแก่กรณี ไม่ว่าจะใช้เพื่อส่งวิทยุการขยายเสียง วิทยุโทรทัศน์ และโทรคมนาคม หรือเพื่อประโยชน์อื่น ต้องดำเนินไปเพื่อประโยชน์สูงสุดของประชาชน ความมั่นคงของรัฐ และประโยชน์สาธารณะ รวมตลอดทั้งการให้ประชาชนในแต่ละท้องถิ่นได้ใช้ประโยชน์จากคลื่นความถี่ด้วย ทั้งนี้ ตามที่กฎหมายบัญญัติ รัฐต้องจัดให้มีองค์กรของรัฐที่มีความเป็นอิสระในการปฏิบัติหน้าที่ เพื่อรับผิดชอบในการจัดสรรคลื่นความถี่และกำกับดูแลการประกอบกิจการวิทยุกระจายเสียง วิทยุโทรทัศน์ และโทรคมนาคม ให้เป็นไปตามกฎหมาย ทั้งนี้ ต้องคำนึงถึงประโยชน์สูงสุดของประชาชนในระดับชาติและระดับท้องถิ่นในด้านการศึกษา วัฒนธรรม ความมั่นคงของรัฐ และประโยชน์สาธารณะ รวมทั้งการแข่งขันเสรีอย่างเป็นธรรมด้วย การจัดสรรคลื่นความถี่ตามวรรคสอง ต้องจัดให้มีการรับฟังความคิดเห็นของผู้มีส่วนได้เสียและประชาชนก่อน ทั้งนี้ ตามที่กฎหมายบัญญัติ
กฎหมายว่าด้วยวินัยการเงินการคลังของรัฐต้องมีข้อบังคับเกี่ยวกับการควบคุมการดำเนินการทางการคลังและงบประมาณของรัฐ การกำหนดวินัยทางการคลังด้านรายได้และรายจ่ายทั้งในงบประมาณและเงินนอกงบประมาณ การบริหารทรัพย์สินของรัฐและเงินคงคลัง และการบริหารหนี้สาธารณะ
แนวนโยบายแห่งรัฐ
การจัดทำ การกำหนดเป้าหมาย ระยะเวลาที่ระบุไว้ในยุทธศาสตร์ชาติ และสาระที่พึงมีในยุทธศาสตร์ชาติให้เป็นไปตามหลักเกณฑ์และวิธีการที่บัญญัติไว้ในกฎหมายประกอบรัฐธรรมนูญซึ่งบัญญัติให้เกี่ยวกับการมีส่วนร่วมและการรับฟังความคิดเห็นของประชาชนทุกภาคส่วนอย่างทั่วถึง ยุทธศาสตร์ชาติ เมื่อได้ประกาศในราชกิจจานุเบกษาแล้ว ให้ใช้บังคับได้
ธรรมของพระพุทธศาสนาเอาวางเพื่อให้เกิดการพัฒนาจิตใจและปัญญา และต้องมีมาตรการและกลไกในการป้องกันมิให้มีการบ่อนทำลายพระพุทธศาสนาไม่ว่าในรูปแบบใด และพึงส่งเสริมให้พุทธศาสนิกชนมีส่วนร่วมในการดำเนินมาตรการหรือกลไกดังกล่าวด้วย
รัฐพึงมีมาตรการคุ้มครองเจ้าหน้าที่ของรัฐในกระบวนการยุติธรรม ให้สามารถปฏิบัติหน้าที่ได้โดยปลอดครัว ปราศจากการแทรกแซงหรือคุกคามใด ๆ รัฐพึงให้ความช่วยเหลือทางกฎหมายจากกองทุนและแหล่งสมบัติอื่น ๆ หรือผู้ต้องโอกาสในการเข้าถึงกระบวนการยุติธรรม รวมตลอดถึงการจัดทนายความให้
จัดให้มีมาตรการการควบคุมการถือครองที่ดินเพื่อให้ประชาชนสามารถมีที่ทำกินได้อย่างทั่วถึงและเป็นธรรม
จัดให้มีทรัพยากรน้ำที่มีคุณภาพและเพียงพอต่อการอุปโภคบริโภคของประชาชน รวมทั้งการประกอบอาชีพการเกษตรกรรม อุตสาหกรรม และการอื่น
ส่งเสริมการอนุรักษ์พลังงานและการใช้พลังงานอย่างคุ้มค่า รวมทั้งพัฒนาและสนับสนุนให้มีการผลิตและการใช้พลังงานทดแทนที่สอดคล้องกับความมั่นคงด้านพลังงานอย่างยั่งยืน
รัฐพึงจัดให้มีระบบแรงงานสัมพันธ์ที่ทุกฝ่ายที่เกี่ยวข้องมีส่วนร่วมในการดำเนินการ
รัฐต้องไม่ประกอบกิจการที่มีลักษณะเป็นการแข่งขันกับเอกชน เว้นแต่กรณีที่มีความจำเป็นเพื่อประโยชน์ในการรักษาความมั่นคงของรัฐ การรักษาผลประโยชน์ส่วนรวม การจัดให้มีสาธารณูปโภคหรือการจัดทำบริการสาธารณะ รัฐพึงส่งเสริม สนับสนุน คุ้มครอง และสร้างเสถียรภาพให้แก่ระบบสหกรณ์ประเภทต่าง ๆ และกิจการวิสาหกิจขนาดย่อมและขนาดกลางของประชาชนและชุมชน ในการพัฒนาประเทศ รัฐพึงคำนึงถึงความสมดุลระหว่างการพัฒนาด้านวัตถุกับการพัฒนาด้านจิตใจและความอยู่เย็นเป็นสุขของประชาชน ประชาคม
รัฐพึงดำเนินการให้มีกฎหมายเกี่ยวกับการบริหารงานบุคคลของหน่วยงานของรัฐ ให้เป็นไปตามระบบคุณธรรม โดยกฎหมายดังกล่าวอย่างน้อยต้องมีมาตรการป้องกันมิให้ผู้ใดใช้อำนาจ หรือกระทำการโดยมิชอบที่เป็นการทำลายหรือแทรกแซงการปฏิบัติหน้าที่ หรือกระบวนการแต่งตั้งหรือการพิจารณาความดีความชอบของเจ้าหน้าที่ของรัฐ รัฐพึงจัดให้มีมาตรฐานทางจริยธรรม เพื่อให้หน่วยงานของรัฐใช้เป็นหลักในการกำหนดประมวลจริยธรรมสำหรับเจ้าหน้าที่ของรัฐในหน่วยงานนั้น ๆ ซึ่งต้องไม่ต่ำกว่ามาตรฐานทางจริยธรรมดังกล่าว
ก่อนการตรากฎหมายทุกฉบับ รัฐพึงจัดให้มีการรับฟังความคิดเห็นของผู้เกี่ยวข้อง วิเคราะห์ผลกระทบที่อาจเกิดขึ้นจากกฎหมายอย่างรอบด้านและเป็นระบบ รวมทั้งเปิดเผยผลการรับฟังความคิดเห็นและผลการวิเคราะห์ดังกล่าวต่อประชาชน และนำมาประกอบการพิจารณาในกระบวนการตรากฎหมายทุกขั้นตอน เมื่อมีกฎหมายแล้ว รัฐพึงจัดให้มีการประเมินผลสัมฤทธิ์ของกฎหมายอย่างสม่ำเสมอ โดยคำนึงถึงผลกระทบที่เกิดขึ้นจากกฎหมายดังกล่าวในทุกด้าน เพื่อพัฒนากฎหมายให้เหมาะสมกับบริบทของสังคมที่เปลี่ยนแปลงไป และเพื่อไม่ให้กฎหมายเป็นอุปสรรคต่อการดำรงชีวิตหรือการประกอบอาชีพโดยไม่จำเป็น และพึงกำหนดโทษอาญาเฉพาะความผิดร้ายแรง
รัฐสภา
บททั่วไป
รัฐสภาจะประชุมร่วมกันหรือแยกกัน ย่อมเป็นไปตามบทบัญญัติแห่งรัฐธรรมนูญ บุคคลจะเป็นสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรและสมาชิกวุฒิสภาในขณะเดียวกันมิได้
ในกรณีที่ไม่มีประธานสภาผู้แทนราษฎร หรือประธานสภาผู้แทนราษฎรไม่อยู่หรือไม่สามารถปฏิบัติหน้าที่ประธานรัฐสภาได้ ให้ประธานวุฒิสภาทำหน้าที่ประธานรัฐสภาแทน ในระหว่างที่ประธานวุฒิสภาต้องทำหน้าที่ประธานรัฐสภาตามวรรคสอง แต่ไม่มีประธานวุฒิสภาและในกรณีที่ตำแหน่งประธานไม่มีสมาชิกวุฒิสภา ให้รองประธานวุฒิสภาทำหน้าที่ประธานรัฐสภา ถ้าไม่มีรองประธานวุฒิสภา ให้สมาชิกวุฒิสภาซึ่งมีอาวุโสสูงที่สุดในขณะนั้นทำหน้าที่ประธานรัฐสภาและให้ดำเนินการเลือกประธานวุฒิสภาโดยเร็ว ประธานรัฐสภามีหน้าที่และอำนาจตามรัฐธรรมนูญ และดำเนินกิจการของรัฐสภา ในกรณีประชุมร่วมกันให้เป็นไปตามข้อบังคับ ประธานรัฐสภาและผู้ทำหน้าที่แทนประธานรัฐสภาต้องวางตนเป็นกลางในการปฏิบัติหน้าที่ รองประธานรัฐสภามีหน้าที่และอำนาจตามรัฐธรรมนูญ และตามที่ประธานรัฐสภามอบหมาย
ภายใต้บังคับมาตรา 145 ร่างพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญและร่างพระราชบัญญัติที่ได้รับความเห็นชอบของรัฐสภาแล้ว ให้ส่งนายกรัฐมนตรีนำขึ้นทูลเกล้าฯ ถวายพระมหากษัตริย์ทรงลงพระปรมาภิไธย และเมื่อประกาศในราชกิจจานุเบกษาแล้ว ให้ใช้บังคับเป็นกฎหมายได้
เมื่อได้รับเรื่องไว้พิจารณา ศาลรัฐธรรมนูญจะสั่งให้ผู้นั้นหยุดปฏิบัติหน้าที่ในระหว่างที่มีการพิจารณาก็ได้ ทั้งนี้ ศาลรัฐธรรมนูญต้องมีคำวินิจฉัยภายในสิบห้าวันนับแต่วันที่ได้รับเรื่อง คำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญตามมาตรานี้ให้เป็นที่สุด ในกรณีที่ศาลรัฐธรรมนูญวินิจฉัยว่าสมาชิกภาพของสมาชิกคนใดคนหนึ่งสิ้นสุดลง ให้ผู้นั้นพ้นจากตำแหน่งนับแต่วันที่มีเหตุให้สมาชิกภาพสิ้นสุดลง แต่ไม่กระทบต่อกิจการที่ผู้นั้นได้กระทำไปก่อนพ้นจากตำแหน่ง มีให้มีสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรหรือสมาชิกวุฒิสภาซึ่งพ้นจากปฏิบัติหน้าที่ตามวรรคสองเป็นจำนวนสมาชิกทั้งหมดที่มีอยู่ของสภาผู้แทนราษฎรหรือวุฒิสภา ในกรณีที่คณะกรรมการการเลือกตั้งเห็นว่ามีสมาชิกภาพของสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรหรือสมาชิกวุฒิสภาใดหมดสิ้นสุดลงตามมาตราหนึ่ง ให้ส่งเรื่องไปยังศาลรัฐธรรมนูญเพื่อวินิจฉัยตามวรรคหนึ่งได้ด้วย
สภาผู้แทนราษฎร
การเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรให้ใช้วิธีออกเสียงลงคะแนนโดยตรงและลับ โดยให้ใช้บัตรเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรแบบสองส่วนเป็น ในกรณีที่ตำแหน่งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรว่างลงไม่ว่าด้วยเหตุใด และยังไม่มีการเลือกตั้งหรือประกาศชื่อสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรขึ้นแทนตำแหน่งที่ว่าง ให้สมาชิกผู้แทนราษฎรประกอบด้วยสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรที่มีอยู่ ในกรณีที่มีเหตุสุดวิสัย ทำให้ไม่อาจจัดการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรแบบบัญชีรายชื่อในจำนวนหนึ่งร้อยคนได้ครบ ให้สภาผู้แทนราษฎรประกอบด้วยสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรที่มีอยู่
ให้ผู้สมัครรับเลือกตั้งแต่ละเขตส่งคะแนนสูงสุดและคะแนนสูงสุดถัดลงมาเพียงหนึ่งเสียงให้เลือกไปเป็นผู้ได้รับเลือกตั้ง หลักเกณฑ์ วิธีการ และเงื่อนไขในการสมัครรับเลือกตั้ง การออกเสียงลงคะแนน การนับคะแนน การรวมคะแนน การประกาศผลการเลือกตั้ง และการดำเนินการอื่นที่เกี่ยวข้องให้เป็นไปตามพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร โดยกฎหมายดังกล่าวอาจกำหนดให้ผู้สมัครรับเลือกตั้งต้องยื่นหลักฐานแสดงการเสียภาษีเงินได้ประจำปีภาษีก่อนการสมัครรับเลือกตั้งด้วยก็ได้ ให้คณะกรรมการการเลือกตั้งประกาศผลการเลือกตั้งเมื่อตรวจสอบเบื้องต้นแล้ว มีเหตุอันควรเชื่อว่าผลการเลือกตั้งนั้นเป็นไปโดยสุจริตและเที่ยงธรรม และมีจำนวนไม่น้อยกว่าร้อยละเก้าสิบของเขตเลือกตั้งทั้งหมด ซึ่งคณะกรรมการการเลือกตั้งต้องตรวจสอบเบื้องต้นและประกาศผลการเลือกตั้งให้แล้วเสร็จโดยเร็ว แต่ต้องไม่ช้ากว่าสามสิบวันนับแต่วันเลือกตั้ง ทั้งนี้ การประกาศผลดังกล่าวไม่เป็นการตัดหน้าที่และอำนาจของคณะกรรมการการเลือกตั้งที่จะดำเนินการสืบสวน ไต่สวน หรือวินิจฉัยกรณีมีเหตุอันควรสงสัยว่าการเลือกตั้งหรือการประกาศผลการเลือกตั้งเป็นไปโดยสุจริตหรือเที่ยงธรรมไม่ว่าจะได้ประกาศผลการเลือกตั้งแล้วหรือไม่ก็ตาม
ให้ใช้จำนวนราษฎรทั้งประเทศตามหลักฐานการทะเบียนราษฎรที่ประกาศในปีสุดท้ายก่อนปีที่มีการเลือกตั้ง แล้วคำนวณจำนวนสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรสี่ร้อยคน จำนวนที่ได้รับให้ออกเป็นจำนวนราษฎรต่อสมาชิกหนึ่งคน
จังหวัดใดมีราษฎรไม่ถึงเกณฑ์จำนวนราษฎรต่อสมาชิกหนึ่งคนตาม (๑) ให้มีสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรในจังหวัดนั้นได้หนึ่งคน โดยให้นอกจากจังหวัดเป็นเขตเลือกตั้ง
จังหวัดใดมีราษฎรเกินจำนวนราษฎรต่อสมาชิกหนึ่งคน ให้มีสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรในจังหวัดนั้นเพิ่มขึ้นอีกหนึ่งคนทุกจำนวนราษฎรที่ถึงเกณฑ์จำนวนราษฎรต่อสมาชิกหนึ่งคน
เมื่อได้จำนวนสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรของแต่ละจังหวัดตาม (๒) และ (๓) แล้ว ถ้ายังขาดจำนวนสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรจนครบสี่ร้อยคน ให้คำนวณการจัดสรรตาม (๓) หากที่สุด ให้พิจารณาเพิ่มสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรในจังหวัดที่มีเศษที่เหลือจากการคำนวณนั้นใกล้กับรองลงมามากที่สุดจนครบจำนวนสี่ร้อยคน
จังหวัดใดมีการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรได้เกินหนึ่งคน ให้แบ่งเขตจังหวัดออกเป็นเขตเลือกตั้งเท่ากับจำนวนสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรที่พึงมี โดยต้องแบ่งพื้นที่ของแต่ละเขตเลือกตั้งติดต่อกันและต้องจัดให้จำนวนราษฎรในแต่ละเขตใกล้เคียงกัน
เมื่อมีการสมัครรับเลือกตั้งแล้ว ผู้สมัครรับเลือกตั้งจะลาออกจากการเป็นสมาชิกของพรรคการเมืองที่ตนเป็นสมาชิกก่อนสมัครรับเลือกตั้ง หรือพรรคการเมืองที่ส่งผู้สมัครรับเลือกตั้งถอนการส่งผู้สมัครรับเลือกตั้งมิได้ และต้องถือว่าพรรคการเมืองที่ส่งผู้สมัครรับเลือกตั้งยอมรับการสมัครรับเลือกตั้งนั้น
ก่อนปิดการรับสมัครรับเลือกตั้ง และให้คณะกรรมการการเลือกตั้งประกาศรายชื่อบุคคลดังกล่าวให้ประชาชนทราบ และให้ความในมาตรา ๔๗ วรรคสองมาใช้บังคับโดยอนุโลม พรรคการเมืองจะไม่เสนอรายชื่อบุคคลตามวรรคหนึ่งก็ได้
ต้องมีหนังสือยินยอมของบุคคลซึ่งได้รับการเสนอชื่อ โดยมีรายละเอียดตามที่คณะกรรมการการเลือกตั้งกำหนด
ผู้ได้รับการเสนอชื่อดังกล่าวเป็นผู้มีคุณสมบัติและไม่มีลักษณะต้องห้ามที่จะเป็นรัฐมนตรีตามมาตรา ๑๖๐ และไม่เคยทำหนังสือยินยอมตาม (๑) ให้พรรคการเมืองอื่นในการเลือกตั้งคราวนั้น การเสนอชื่อบุคคลโดยที่ไม่ได้เป็นไปตามวรรคหนึ่ง ให้ถือว่าไม่มีการเสนอชื่อบุคคลนั้น
การส่งผู้สมัครรับเลือกตั้งแบบบัญชีรายชื่อ ให้พรรคการเมืองจัดทำบัญชีรายชื่อพระคณะหนึ่งซึ่งมีชื่อผู้สมัครรับเลือกตั้งของแต่ละพรรคการเมืองดังกล่าวนี้ และไม่จำกัดจำนวนผู้สมัครรับเลือกตั้งแบบบัญชีรายชื่อที่พรรคการเมืองจะเสนอได้ โดยให้คณะกรรมการการเลือกตั้งเป็นผู้ดำเนินการรับสมัครรับเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรแบบบัญชีรายชื่อดังกล่าว การจัดทำบัญชีรายชื่อตามวรรคสอง ต้องให้สมาชิกรของพรรคการเมืองมีส่วนร่วมในการพิจารณาด้วย โดยต้องจัดทำบัญชีผู้สมัครรับเลือกตั้งจากภูมิภาคต่าง ๆ และความเท่าเทียมกันระหว่างชายและหญิง
หลักเกณฑ์ วิธีการ และเงื่อนไขในการสมัครรับเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรแบบบัญชีรายชื่อ ให้เป็นไปตามที่คณะกรรมการการเลือกตั้งกำหนด
ในกรณีที่ผลการคำนวณตามวรรคหนึ่งทำให้จำนวนสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรแบบบัญชีรายชื่อของพรรคการเมืองใดลดลง ให้สมาชิกสภาผู้แทนราษฎรแบบบัญชีรายชื่อของพรรคการเมืองนั้นในลำดับท้ายยกเว้นจากตำแหน่ง
การเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรแทนตำแหน่งที่ว่างไม่ว่าด้วยเหตุใด ภายหลังพ้นหนึ่งปีนับแต่วันเลือกตั้งทั่วไป ให้ผลกระทบกับการคำนวณสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรที่แต่ละพรรคการเมืองพึงมีตามมาตรา ๗๗
มีสัญชาติไทย แต่บุคคลผู้มีสัญชาติไทยโดยการแปลงสัญชาติ ต้องได้สัญชาติไทยมาแล้วไม่น้อยกว่าห้าปี
มีอายุไม่ต่ำกว่าสิบแปดปีในวันเลือกตั้ง
มีชื่ออยู่ในทะเบียนบ้านในเขตเลือกตั้งมาแล้วเป็นเวลาไม่น้อยกว่าหนึ่งร้อยแปดสิบวันนับถึงวันเลือกตั้ง ผู้มีสิทธิเลือกตั้งซึ่งอยู่นอกเขตเลือกตั้งที่ตนมีชื่ออยู่ในทะเบียนบ้าน หรือมีชื่ออยู่ในทะเบียนบ้านในเขตเลือกตั้งนั้นมาแล้วยังไม่ครบหนึ่งร้อยแปดสิบวันถึงวันเลือกตั้ง อาจออกเสียงลงคะแนนเลือกตั้งนอกเขตเลือกตั้งที่ตนมีชื่ออยู่ตามความจำเป็นหรือความสะดวกและปลอดภัยของตน เช่น ณ สถานที่ และตามวิธีการ เงื่อนไข และขั้นตอนที่บัญญัติไว้ในพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร ผู้มีสิทธิเลือกตั้งอาจไม่ใช้สิทธิเลือกตั้งโดยมีเหตุอันสมควรตามระยะเวลาที่บัญญัติในพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร จากถูกจำกัดสิทธิบางประการตามที่บัญญัติไว้ในพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญดังกล่าว
เป็นภิกษุ สามเณร นักพรต หรือนักบวช
อยู่ในระหว่างถูกเพิกถอนสิทธิเลือกตั้งไม่ว่าคดีนั้นจะถึงที่สุดแล้วหรือไม่ (c) ต้องถูกขังอยู่โดยหมายของศาลหรือโดยคำสั่งที่ชอบด้วยกฎหมาย (d) วิกลจริตหรือจิตฟั่นเฟือนไม่สมประกอบ
มีสัญชาติไทยโดยการเกิด
มีอายุไม่ต่ำกว่าสิบห้าปีบริบูรณ์ถึงวันเลือกตั้ง
เป็นสมาชิกพรรคการเมืองใดพรรคการเมืองหนึ่งเพียง พรรคการเมืองเดียวเป็นเวลาติดต่อกันไม่น้อยกว่าสามสิบวันถึงวันเลือกตั้ง เว้นแต่ใน กรณีที่มีการเลือกตั้งทั่วไปเพราะเหตุยุบสภา ระยะเวลาดังกล่าวให้น้อยกว่าสามสิบวัน
ผู้สมัครรับเลือกตั้งแบบแบ่งเขตเลือกตั้ง ต้องมีถิ่นฐานอยู่ในเขตเลือกตั้ง อย่างใดอย่างหนึ่งดังต่อไปนี้ด้วย
มีชื่ออยู่ในทะเบียนบ้านในจังหวัดที่ส่งสมัครรับเลือกตั้งมาแล้วเป็น เวลาติดต่อกันไม่น้อยกว่าห้าปีนับถึงวันสมัครรับเลือกตั้ง
เป็นบุคคลซึ่งเกิดในจังหวัดที่ส่งสมัครรับเลือกตั้ง
เคยศึกษาในสถานศึกษาที่ตั้งอยู่ในจังหวัดที่ส่งสมัครรับเลือกตั้งเป็น เวลาติดต่อกันไม่น้อยกว่าหนึ่งปีการศึกษา
เคยรับราชการหรือปฏิบัติหน้าที่ในหน่วยงานของรัฐหรือหน่วยงานของรัฐ วิสาหกิจในจังหวัดที่ส่งสมัครรับเลือกตั้ง แล้วแต่กรณี เป็นเวลาติดต่อกันไม่น้อยกว่า ห้าปี
ติดยาเสพติดให้โทษ
เป็นบุคคลล้มละลายหรือเคยเป็นบุคคลล้มละลายทุจริต
เป็นเจ้าของหรือผู้ถือหุ้นในกิจการหนังสือพิมพ์หรือสื่อมวลชนใด ๆ
เป็นบุคคลผู้มีลักษณะต้องห้ามมิให้ใช้สิทธิเลือกตั้งตามมาตรา ๗๓ (๒) (๓) หรือ (๔)
อยู่ระหว่างถูกระงับการใช้สิทธิสมัครรับเลือกตั้งเป็นการชั่วคราวหรือ ถูกเพิกถอนสิทธิสมัครรับเลือกตั้ง
ต้องคำพิพากษาให้จำคุกและถูกคุมขังอยู่โดยหมายของศาล
เคยได้รับโทษจำคุกโดยได้พ้นโทษมายังไม่ถึงสิบปีนับถึงวันเลือกตั้ง เว้นแต่ในความผิดอันได้กระทำโดยประมาทหรือความผิดลหุโทษ
เคยถูกสั่งให้พ้นจากราชการ หน่วยงานของรัฐ หรือรัฐวิสาหกิจเพราะทุจริตต่อหน้าที่หรือถือว่ากระทำการทุจริตหรือประพฤติชั่วอย่างร้ายแรง
เคยต้องคำพิพากษาให้ลงโทษจำคุกและได้พ้นโทษมายังไม่ถึงห้าปีก่อนวันเลือกตั้ง เว้นแต่เป็นโทษสำหรับความผิดที่ได้กระทำโดยประมาทหรือความผิดลหุโทษ
เคยต้องคำพิพากษาให้ลงโทษจำคุกและได้พ้นโทษมายังไม่ถึงสิบปีก่อนวันเลือกตั้ง เว้นแต่เป็นโทษสำหรับความผิดที่ได้กระทำโดยประมาทหรือความผิดลหุโทษ
เคยต้องคำพิพากษาให้ลงโทษจำคุกและได้พ้นโทษมายังไม่ถึงสิบห้าปีก่อนวันเลือกตั้ง เว้นแต่เป็นโทษสำหรับความผิดที่ได้กระทำโดยประมาทหรือความผิดลหุโทษ
เคยต้องคำพิพากษาให้ลงโทษจำคุกและได้พ้นโทษมายังไม่ถึงยี่สิบปีก่อนวันเลือกตั้ง เว้นแต่เป็นโทษสำหรับความผิดที่ได้กระทำโดยประมาทหรือความผิดลหุโทษ
เคยต้องคำพิพากษาให้ลงโทษจำคุกและได้พ้นโทษมายังไม่ถึงยี่สิบห้าปีก่อนวันเลือกตั้ง เว้นแต่เป็นโทษสำหรับความผิดที่ได้กระทำโดยประมาทหรือความผิดลหุโทษ
เคยต้องคำพิพากษาให้ลงโทษจำคุกและได้พ้นโทษมายังไม่ถึงสามสิบปีก่อนวันเลือกตั้ง เว้นแต่เป็นโทษสำหรับความผิดที่ได้กระทำโดยประมาทหรือความผิดลหุโทษ
เคยต้องคำพิพากษาให้ลงโทษจำคุกและได้พ้นโทษมายังไม่ถึงสามสิบห้าปีก่อนวันเลือกตั้ง เว้นแต่เป็นโทษสำหรับความผิดที่ได้กระทำโดยประมาทหรือความผิดลหุโทษ
เคยต้องคำพิพากษาให้ลงโทษจำคุกและได้พ้นโทษมายังไม่ถึงสี่สิบปีก่อนวันเลือกตั้ง เว้นแต่เป็นโทษสำหรับความผิดที่ได้กระทำโดยประมาทหรือความผิดลหุโทษ
เคยต้องคำพิพากษาให้ลงโทษจำคุกและได้พ้นโทษมายังไม่ถึงสี่สิบห้าปีก่อนวันเลือกตั้ง เว้นแต่เป็นโทษสำหรับความผิดที่ได้กระทำโดยประมาทหรือความผิดลหุโทษ
เคยต้องคำพิพากษาให้ลงโทษจำคุกและได้พ้นโทษมายังไม่ถึงห้าสิบปีก่อนวันเลือกตั้ง เว้นแต่เป็นโทษสำหรับความผิดที่ได้กระทำโดยประมาทหรือความผิดลหุโทษ
เคยต้องคำพิพากษาให้ลงโทษจำคุกและได้พ้นโทษมายังไม่ถึงห้าสิบห้าปีก่อนวันเลือกตั้ง เว้นแต่เป็นโทษสำหรับความผิดที่ได้กระทำโดยประมาทหรือความผิดลหุโทษ
เคยต้องคำพิพากษาให้ลงโทษจำคุกและได้พ้นโทษมายังไม่ถึงหกสิบปีก่อนวันเลือกตั้ง เว้นแต่เป็นโทษสำหรับความผิดที่ได้กระทำโดยประมาทหรือความผิดลหุโทษ
เคยต้องคำพิพากษาให้ลงโทษจำคุกและได้พ้นโทษมายังไม่ถึงหกสิบห้าปีก่อนวันเลือกตั้ง เว้นแต่เป็นโทษสำหรับความผิดที่ได้กระทำโดยประมาทหรือความผิดลหุโทษ
เคยต้องคำพิพากษาให้ลงโทษจำคุกและได้พ้นโทษมายังไม่ถึงเจ็ดสิบปีก่อนวันเลือกตั้ง เว้นแต่เป็นโทษสำหรับความผิดที่ได้กระทำโดยประมาทหรือความผิดลหุโทษ
เคยต้องคำพิพากษาให้ลงโทษจำคุกและได้พ้นโทษมายังไม่ถึงเจ็ดสิบห้าปีก่อนวันเลือกตั้ง เว้นแต่เป็นโทษสำหรับความผิดที่ได้กระทำโดยประมาทหรือความผิดลหุโทษ
เคยต้องคำพิพากษาให้ลงโทษจำคุกและได้พ้นโทษมายังไม่ถึงแปดสิบปีก่อนวันเลือกตั้ง เว้นแต่เป็นโทษสำหรับความผิดที่ได้กระทำโดยประมาทหรือความผิดลหุโทษ
เคยต้องคำพิพากษาให้ลงโทษจำคุกและได้พ้นโทษมายังไม่ถึงแปดสิบห้าปีก่อนวันเลือกตั้ง เว้นแต่เป็นโทษสำหรับความผิดที่ได้กระทำโดยประมาทหรือความผิดลหุโทษ
เคยต้องคำพิพากษาให้ลงโทษจำคุกและได้พ้นโทษมายังไม่ถึงเก้าสิบปีก่อนวันเลือกตั้ง เว้นแต่เป็นโทษสำหรับความผิดที่ได้กระทำโดยประมาทหรือความผิดลหุโทษ
เคยต้องคำพิพากษาให้ลงโทษจำคุกและได้พ้นโทษมายังไม่ถึงเก้าสิบห้าปีก่อนวันเลือกตั้ง เว้นแต่เป็นโทษสำหรับความผิดที่ได้กระทำโดยประมาทหรือความผิดลหุโทษ
เคยต้องคำพิพากษาให้ลงโทษจำคุกและได้พ้นโทษมายังไม่ถึงหนึ่งร้อยปีก่อนวันเลือกตั้ง เว้นแต่เป็นโทษสำหรับความผิดที่ได้กระทำโดยประมาทหรือความผิดลหุโทษ
เคยต้องคำพิพากษาให้ลงโทษจำคุกและได้พ้นโทษมายังไม่ถึงหนึ่งร้อยห้าปีก่อนวันเลือกตั้ง เว้นแต่เป็นโทษสำหรับความผิดที่ได้กระทำโดยประมาทหรือความผิดลหุโทษ
เคยต้องคำพิพากษาให้ลงโทษจำคุกและได้พ้นโทษมายังไม่ถึงหนึ่งร้อยสิบปีก่อนวันเลือกตั้ง เว้นแต่เป็นโทษสำหรับความผิดที่ได้กระทำโดยประมาทหรือความผิดลหุโทษ
เคยต้องคำพิพากษาให้ลงโทษจำคุกและได้พ้นโทษมายังไม่ถึงหนึ่งร้อยสิบห้าปีก่อนวันเลือกตั้ง เว้นแต่เป็นโทษสำหรับความผิดที่ได้กระทำโดยประมาทหรือความผิดลหุโทษ
เคยต้องคำพิพากษาให้ลงโทษจำคุกและได้พ้นโทษมายังไม่ถึงหนึ่งร้อยยี่สิบปีก่อนวันเลือกตั้ง เว้นแต่เป็นโทษสำหรับความผิดที่ได้กระทำโดยประมาทหรือความผิดลหุโทษ
เคยต้องคำพิพากษาให้ลงโทษจำคุกและได้พ้นโทษมายังไม่ถึงหนึ่งร้อยยี่สิบห้าปีก่อนวันเลือกตั้ง เว้นแต่เป็นโทษสำหรับความผิดที่ได้กระทำโดยประมาทหรือความผิดลหุโทษ
เคยต้องคำพิพากษาให้ลงโทษจำคุกและได้พ้นโทษมายังไม่ถึงหนึ่งร้อยสามสิบปีก่อนวันเลือกตั้ง เว้นแต่เป็นโทษสำหรับความผิดที่ได้กระทำโดยประมาทหรือความผิดลหุโทษ
ตาย
ลาออก
พ้นจากตำแหน่งตามมาตรา ๗๓
ขาดคุณสมบัติตามมาตรา ๗๕/๑
มีลักษณะต้องห้ามตามมาตรา ๗๕/๒
กระทำการอันเป็นการต้องห้ามตามมาตรา ๑๔๘ หรือมาตรา ๑๔๙
ลาออกจากพรรคการเมืองที่ตนเป็นสมาชิก
พ้นจากการเป็นสมาชิกของพรรคการเมืองที่ตนเป็นสมาชิกตามมติของพรรคการเมืองนั้นด้วยคะแนนเสียงไม่น้อยกว่ากึ่งหนึ่งของที่ประชุมร่วมของคณะกรรมการบริหารของพรรคการเมืองและสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรซึ่งสังกัดพรรคการเมืองนั้น ในกรณีนี้ ถ้าสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรผู้หนึ่งผู้ใดได้เข้าเป็นสมาชิกของพรรคการเมืองอื่นภายในกำหนดสิบวันนับตั้งแต่วันที่พรรคการเมืองมีมติ ให้ถือว่าผู้ที่สูญเสียสมาชิกภาพนั้นเป็นสมาชิกของพรรคการเมืองอื่นตั้งแต่วันดังกล่าว
ขาดจากการเป็นสมาชิกของพรรคการเมือง แต่ในกรณีที่มีการขาดจากการเป็นสมาชิกของพรรคการเมืองเพราะคำสั่งยุบพรรคการเมืองที่สมาชิกสังกัดอยู่ในขณะที่มีพระราชกฤษฎีกายุบสภา และสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรผู้นั้นมิได้เข้าเป็นสมาชิกของพรรคการเมืองใดภายในหกสิบวันนับตั้งแต่วันที่มีคำสั่งยุบพรรคการเมือง ให้ถือว่าสมาชิกภาพของสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรผู้นั้นสิ้นสุดลงตั้งแต่วันที่ครบกำหนดหกสิบวันดังกล่าว
พ้นจากตำแหน่งเพราะเหตุตามมาตรา ๑๐๔ หรือมาตรา ๒๙๕ วรรคสาม
ขาดประชุมเกินจำนวนหนึ่งในสามของจำนวนวันประชุมในสมัยประชุมที่มีกำหนดเวลาไม่น้อยกว่าหนึ่งร้อยยี่สิบวันโดยไม่ได้รับอนุญาตจากประธานสภาผู้แทนราษฎร
ต้องคำพิพากษาถึงที่สุดให้จำคุก แม้จะมีการรอการลงโทษ เว้นแต่เป็นการกระทำความผิดในความผิดอันได้กระทำโดยประมาท ความผิดลหุโทษ หรือความผิดฐานหมิ่นประมาท
การเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร ต้องเป็นวันเดียวกันทั่วราชอาณาจักร เว้นแต่คณะกรรมการการเลือกตั้งเห็นว่ามีเหตุจำเป็นที่มิอาจดำเนินการให้เป็นวันเดียวกันได้
การยุบสภาผู้แทนราษฎรให้กระทำโดยพระราชกฤษฎีกา และให้กระทำได้เพียงครั้งเดียวในเหตุการณ์เดียวกัน ภายในกำหนดวันนับตั้งแต่วันที่พระราชกฤษฎีกาลงมตรคงหนึ่งใช้บังคับ ให้คณะกรรมการการเลือกตั้งประกาศกำหนดวันเลือกตั้งทั่วไปในราชกิจจานุเบกษา ซึ่งต้องไม่ช้ากว่าสี่สิบวันแต่ไม่เกินสี่สิบห้าวันนับแต่วันที่พระราชกฤษฎีกาดังกล่าวใช้บังคับ วันเลือกตั้งนั้นต้องกำหนดเป็นวันเดียวกันทั่วราชอาณาจักร
ในกรณีที่เป็นตำแหน่งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรที่ว่างจากการเลือกตั้งแบบแบ่งเขตเลือกตั้ง ให้ดำเนินการตราพระราชกฤษฎีกาเพื่อให้มีการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรขึ้นแทนตำแหน่งที่ว่าง วันเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรต้องมีขึ้นภายในสี่สิบห้าวัน และให้ความในมาตรา ๑๐๖ และ ๑๐๗ ใช้บังคับโดยอนุโลม
ในกรณีที่เป็นตำแหน่งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรแบบบัญชีรายชื่อ ให้ประกาศรายชื่อผู้สมัครรับเลือกตั้งในบัญชีรายชื่อของพรรคการเมืองนั้น โดยเรียงลำดับถัดจากผู้ได้รับเลือกตั้งเข้ามาเป็นสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรแบบบัญชีรายชื่อในคราวเลือกตั้งทั่วไปครั้งสุดท้าย และให้บุคคลดังกล่าวเป็นสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรตั้งแต่วันที่ตำแหน่งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรว่างลง แต่ถ้าไม่มีชื่อบุคคลในบัญชีรายชื่อดังกล่าวแล้ว ให้ตำแหน่งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรแบบบัญชีรายชื่อนั้นว่างลง สมาชิกภาพของสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรผู้แทนพรรคการเมืองที่พ้นจากตำแหน่งตาม (๑) ให้เริ่มนับแต่วันเลือกตั้งแทนตำแหน่งที่ว่าง ส่วนสมาชิกภาพของสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรผู้แทนพรรคการเมืองที่พ้นจากตำแหน่งตาม (๒) ให้เริ่มนับแต่วันที่มีประกาศรายชื่อในราชกิจจานุเบกษา และให้สมาชิกสภาผู้แทนราษฎรผู้แทนพรรคการเมืองที่พ้นจากตำแหน่งที่ว่างนั้นอยู่ในตำแหน่งได้เพียงเท่ากับอายุของสภาผู้แทนราษฎรที่เหลืออยู่ การดำรงตำแหน่งต่อคนเดิมของพรรคการเมืองที่พรรคการเมืองส่งผู้สมัครสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรแบบบัญชีรายชื่อมีสิทธิเสนอชื่อเลือกตั้งแทนตำแหน่งที่ว่าง ให้เป็นไปตามมาตรา ๙๕
ในกรณีที่พรรคการเมืองดังกล่าวข้างต้น มีสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรไม่ถึงกึ่งหนึ่ง ให้ประธานสภาผู้แทนราษฎรเป็นผู้ลงนามรับสนองพระบรมราชโองการแต่งตั้งผู้ที่นายกฯ เสนอชื่อ ผู้ที่มาดำรงในสถานผู้แทนราษฎรย่อมพ้นจากตำแหน่งเมื่อขาดคุณสมบัติ ตามวรรคหนึ่ง หรือเมื่อมีเหตุอันต้องตามมาตรา ๑๐๑ (๑) (๒) (๓) หรือ (๗) ในกรณีเช่นนี้ พระมหากษัตริย์จะได้ทรงแต่งตั้งผู้ที่มาดำรงในสถานผู้แทนราษฎรแทนตำแหน่งที่ว่าง
วุฒิสภา
การแบ่งกลุ่ม จำนวนกลุ่ม และคุณสมบัติของบุคคลในแต่ละกลุ่ม การสมัครและรับสมัคร หลักเกณฑ์และวิธีการเลือกกันเอง การได้รับเลือก จำนวนสมาชิกวุฒิสภาทั้งหมดและกลุ่ม การขึ้นบัญชีรายชื่อ การเลือกบุคคลจากบัญชีรายชื่อดำรงตำแหน่งแทน และมาตรการป้องกันมิให้การเลือกกันเองเป็นไปโดยสุจริตและเที่ยงธรรม ให้เป็นไปตามพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยการได้มาซึ่งสมาชิกวุฒิสภา และเพื่อประโยชน์ในการยกร่างพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญดังกล่าว ให้คำนึงถึงให้ผู้สมัครในแต่ละกลุ่มเลือกบุคคลในกลุ่มเดียวกันเอง หรืออาจกำหนดให้การคัดกรองผู้สมัครรับเลือกด้วยวิธีการอื่นโดยให้ผู้สมัครรับเลือกสมัครรับในกระบวนการคัดกรองก็ได้ การดำเนินการการตรวจสอบ ให้ดำเนินการขึ้นทะเบียนกับกรมการปกครอง จังหวัด และระดับประเทศเพื่อให้สามารถตรวจสอบได้ว่ามีสัญชาติไทยโดยกำเนิด ในกรณีที่ตำแหน่งสมาชิกวุฒิสภาว่างลงไม่ครบตามวรรคหนึ่ง ไม่ว่าจะเพราะเหตุตำแหน่งว่างหรือด้วยเหตุอื่นใดอันมิใช่เพราะเหตุถึงคราวออกตามอายุของวุฒิสภา และไม่มีรายชื่อบุคคลที่ระบุไว้ในบัญชีรายชื่อ ให้ผู้สมัครในกลุ่มเดียวกันสมัครรับเลือกตั้งในกลุ่มเดียวกัน หรือมิฉะนั้นให้ผู้สมัครในกลุ่มอื่นสมัครรับเลือกตั้งในกลุ่มเดียวกัน ทั้งหมดตามลำดับของวุฒิสภาตามที่บัญญัติไว้ในวรรคหนึ่ง ให้ดำเนินการเลือกสมาชิกวุฒิสภาขึ้นแทนภายในหกสิบวันนับแต่วันที่ตำแหน่งว่างลง และให้ผู้ได้รับเลือกตั้งอยู่ในตำแหน่งได้เท่ากับวาระของผู้สมัครที่เหลืออยู่ การเลือกสมาชิกวุฒิสภาให้กระทำในพระราชอาณาจักรไทย และภายในวันนั้น แต่ห้ามมิให้พระราชบัญญัติที่ใช้บังคับ ให้คำนึงถึงการกระทำการเลือกตั้งที่เหมาะสมกับสถานการณ์ในขณะนั้น และให้การเลือกตั้งเป็นไปโดยสุจริตและเที่ยงธรรม ในกรณีที่มีเหตุจำเป็นที่ไม่อาจกระทำการเลือกตั้งได้ ให้ดำเนินการเลือกตั้งใหม่ภายในสามสิบวันนับแต่วันที่พ้นเหตุจำเป็นดังกล่าว
ก. คุณสมบัติ
มีสัญชาติไทยโดยการเกิด
มีอายุไม่ต่ำกว่าสี่สิบปีในวันสมัครรับเลือก
มีความรู้ ความเชี่ยวชาญ และประสบการณ์ หรือทำงานในด้านที่สมัครไม่น้อยกว่าสิบปีหรือเป็นผู้มีลักษณะอันพึงประสงค์และเงื่อนไขอื่นใดที่บัญญัติไว้ในพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยการได้มาซึ่งสมาชิกวุฒิสภา
เกิด มีชื่ออยู่ในทะเบียนบ้าน ทำงาน หรือมีความเกี่ยวพันกับพื้นที่ที่สมัครตามหลักเกณฑ์และเงื่อนไขที่บัญญัติไว้ในพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยการได้มาซึ่งสมาชิกวุฒิสภา ข. ลักษณะต้องห้าม
เป็นบุคคลต้องห้ามมิให้ใช้สิทธิสมัครรับเลือกตั้งตามมาตรา ๙๘ (๑) (๒) (๓) (๔) (๕) (๖) (๗) (๘) (๙) (๑๐) (๑๑) (๑๒) (๑๓) (๑๔) (๑๕) (๑๖) (๑๗) หรือ (๑๘)
เป็นข้าราชการ
เป็นหรือเคยเป็นสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร เว้นแต่ได้พ้นจากการเป็นสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรมาแล้วไม่น้อยกว่าห้าปีนับถึงวันสมัครรับเลือก
เป็นสมาชิกพรรคการเมือง
เป็นหรือเคยเป็นผู้ดำรงตำแหน่งใดในพรรคการเมือง เว้นแต่ได้พ้นจากการดำรงตำแหน่งในพรรคการเมืองมาแล้วไม่น้อยกว่าห้าปีนับถึงวันสมัครรับเลือก
เป็นหรือเคยเป็นรัฐมนตรี เว้นแต่ได้พ้นจากการเป็นรัฐมนตรีมาแล้วไม่น้อยกว่าห้าปีนับถึงวันสมัครรับเลือก
เป็นหรือเคยเป็นสมาชิกสภาท้องถิ่นหรือผู้บริหารท้องถิ่น เว้นแต่ได้พ้นจากการเป็นสมาชิกสภาท้องถิ่นหรือผู้บริหารท้องถิ่นมาแล้วไม่น้อยกว่าห้าปีนับถึงวันสมัครรับเลือก
เป็นพนักงาน ผู้บริหาร หรือบรรจุอยู่ในตำแหน่งใดแห่งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร สมาชิกวุฒิสภา ข้าราชการการเมือง สมาชิกสภาท้องถิ่นหรือผู้บริหารท้องถิ่น หรือสมัครรับเลือกเป็นสมาชิกวุฒิสภาในคราวเดียวกัน หรือผู้ดำรงตำแหน่งในศาลรัฐธรรมนูญ หรือในองค์กรอิสระ
เคยดำรงตำแหน่งสมาชิกสภานิติบัญญัติแห่งชาติที่มาจากการรัฐธรรมนูญนี้ มาตรา ๒๖๙ อายุของสมาชิกสภานิติบัญญัติแห่งชาติให้สิ้นสุดลงเมื่อมีประกาศผลการเลือกตั้ง สมาชิกภาพของสมาชิกวุฒิสภาให้สิ้นสุดเมื่อมีการประกาศผลการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร เมื่ออายุของวุฒิสภาสิ้นสุดลง ให้สมาชิกวุฒิสภาอยู่ในตำแหน่งเพื่อปฏิบัติหน้าที่ต่อไปจนกว่าจะมีสมาชิกวุฒิสภาชุดใหม่
ถึงคราวออกตามอายุของวุฒิสภา
ตาย
ลาออก
ขาดคุณสมบัติหรือมีลักษณะต้องห้ามตามมาตรา ๑๐๘
ขาดประชุมเกินกว่าจำนวนหนึ่งในสี่ของจำนวนวันประชุมในสมัยประชุมที่มีกำหนดเวลาไม่น้อยกว่าสี่วันโดยไม่ได้รับอนุญาตจากประธานวุฒิสภา
ต้องคำพิพากษาอันถึงที่สุดให้จำคุก แม้จะมีการรอการลงโทษ เว้นแต่เป็นการกระทำความผิดอันได้กระทำโดยประมาท ความผิดลหุโทษ หรือความผิดฐานหมิ่นประมาท
กระทำการอันเป็นการฝ่าฝืนมาตรา ๑๑๓ หรือกระทำการอันต้องห้ามตามมาตรา ๑๑๔ หรือมาตรา ๑๑๕
พ้นจากตำแหน่งเพราะเหตุตามมาตรา ๑๙๔ หรือมาตรา ๒๓๔ วรรคสาม
บทที่ใช้แก่สภาทั้งสอง
ในระหว่างการดำรงตำแหน่ง ประธานและรองประธานสภาผู้แทนราษฎรจะเป็นกรรมการบริหารหรือดำรงตำแหน่งใดในพรรคการเมืองหรือสมาคมมิได้
ประธานและรองประธานวุฒิสภาดำรงตำแหน่งถึงวันสิ้นอายุของวุฒิสภา วันแต่ในกรณีวาระตามมาตรา ๑๐๙ วรรคสาม ให้ประธานและรองประธานวุฒิสภาดำรงอยู่ในตำแหน่งเพื่อปฏิบัติหน้าที่ต่อไป
ขาดจากสมาชิกภาพแห่งสภาที่ตนเป็นสมาชิก
ลาออกจากตำแหน่ง
ดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรี รัฐมนตรี หรือดำรงการการเมืองอื่น
ต้องคำพิพากษาให้จำคุก แต่คดีนั้นจะยังไม่ถึงที่สุดหรือมีการรอการลงโทษ เว้นแต่เป็นกรณีที่ศาลมีคำสั่งที่ชี้ขาดหรือการรอการลงโทษในความผิดอันได้กระทำโดยประมาท ความผิดลหุโทษ หรือความผิดฐานหมิ่นประมาท
ประธานสภาผู้แทนราษฎร ประธานวุฒิสภา และผู้ที่ทำหน้าที่แทน ต้องวางตนเป็นกลางในการปฏิบัติหน้าที่ เมื่อประธานและรองประธานสภาผู้แทนราษฎรหรือประธานและรองประธานวุฒิสภาไม่อยู่ในที่ประชุม ให้สมาชิกแห่งสภานั้น ๆ เลือกกันเองให้สมาชิกคนหนึ่งเป็นประธานในคราวประชุมนั้น
การลงมติในที่ประชุมต้องกระทำโดยเปิดเผย เว้นแต่บัญญัติไว้เป็นอย่างอื่นในรัฐธรรมนูญ สมาชิกคนหนึ่งคนใดไม่มีสิทธิออกเสียงในกรณีที่ตนมีส่วนได้เสียกับเรื่องที่ลงมตินั้น ให้ถือว่าการออกเสียงของสมาชิกคนหนึ่งคนใดที่ขัดต่อบทบัญญัติในวรรคหนึ่งเป็นโมฆะ การประชุมร่วมกันของรัฐสภาและการประชุมของสภาผู้แทนราษฎรหรือวุฒิสภา ให้มีการถ่ายทอดการประชุมให้ประชาชนทราบด้วย เว้นแต่กรณีที่รัฐสภา สภาผู้แทนราษฎร หรือวุฒิสภามีมติเป็นอย่างอื่น การออกเสียงลงคะแนนเลือกหรือให้ความเห็นชอบให้บุคคลดำรงตำแหน่งใด ให้กระทำเป็นการลับ เว้นแต่ที่บัญญัติไว้เป็นอย่างอื่นในรัฐธรรมนูญ
ในที่นี้ให้มีสมัยประชุมสามัญของรัฐสภาสองสมัย ๆ หนึ่งให้มีกำหนดเวลาหนึ่งร้อยยี่สิบวัน แต่พระมหากษัตริย์จะโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้ขยายเวลาออกไปก็ได้ การปิดสมัยประชุมสามัญประจำปีนอกจากกำหนดเวลาหนึ่งร้อยยี่สิบวัน จะกระทำได้ก็โดยความเห็นชอบของรัฐสภา วันประชุมสภาผู้แทนราษฎรตามวรรคหนึ่ง ให้ถือเป็นวันเริ่มสมัยประชุมสามัญประจำปีครั้งที่หนึ่ง ส่วนวันเริ่มสมัยประชุมสามัญประจำปีครั้งที่สอง ให้เป็นไปตามที่สภาผู้แทนราษฎรกำหนด แต่ในการนี้ให้มีการประชุมรัฐสภาอันเนื่องจากกรณีหนึ่งกรณีใดมิใช่เป็นไปเพื่อพิจารณาต่อหรือให้ความเห็นชอบในเรื่องที่อยู่ในอำนาจหน้าที่ของรัฐสภา ให้ถือว่าเป็นการประชุมรัฐสภาในสมัยประชุมสามัญประจำปีครั้งที่สองสำหรับปีนั้นได้
พระมหากษัตริย์จะมีพระราชดำริหรือทรงเห็นชอบให้มีการทำพิธีเปิดประชุมรัฐสภาโดยพระองค์เองหรือโดยมีพระราชดำรัสในโอกาสนี้ก็ได้ และจะทรงมอบหมายให้ผู้แทนพระองค์ทำพิธีเปิดประชุมรัฐสภาแทนก็ได้ เมื่อมีความจำเป็นเพื่อประโยชน์แห่งรัฐ พระมหากษัตริย์จะทรงเรียกประชุมรัฐสภานอกเวลาประชุมสมัยวิสามัญก็ได้ ภายใต้บังคับมาตรา ๑๑๑ และมาตรา ๑๑๒ การเรียกประชุม การขยายเวลาประชุม และการปิดประชุมรัฐสภา ให้กระทำโดยพระราชกฤษฎีกา
ให้ประธานรัฐสภาดำเนินการตามข้อบังคับและเสนอเรื่องต่อพระมหากษัตริย์ ราชกิจจา
ความเป็นสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรหรือสมาชิกวุฒิสภาสิ้นสุดลงเมื่อผู้นั้นขาดคุณสมบัติหรือมีลักษณะต้องห้ามตามที่บัญญัติไว้ในมาตรา ๙๑ อำนาจที่มีความสำคัญต่อการบริหารราชการแผ่นดินของสภาผู้แทนราษฎรคือการให้ความเห็นชอบต่อการออกพระราชกำหนดและการอนุมัติพระราชกำหนดในกรณีฉุกเฉิน หากต้องดำเนินการให้ทันต่อเหตุการณ์ ประชุมไปปรากฏต่อบริเวณรัฐสภาและการกล่าวถ้อยคำนี้มีลักษณะเป็นความผิดทางอาญาหรือละเมิดสิทธิในทางแพ่งต่อบุคคลอื่นซึ่งมิใช่รัฐมนตรีหรือสมาชิกรัฐสภานั้น ในกรณีสภาวรรคสอง ถ้าสมาชิกกล่าวถ้อยคำที่อาจเป็นเหตุให้บุคคลอื่นซึ่งมิใช่รัฐมนตรีหรือสมาชิกแห่งสภานั้นได้รับความเสียหาย ให้ประธานแห่งสภานั้นจัดให้มีการไต่สวนคำกล่าวนั้นของสมาชิกและการพิจารณาเอกสารที่เกี่ยวข้องในเวลาที่กำหนดในข้อบังคับการประชุมของสภานั้น ทั้งนี้ โดยไม่กระทบต่อสิทธิของบุคคลในการฟ้องคดีต่อศาล เอกสิทธิ์ที่บัญญัติไว้ในมาตรานี้ ย่อมคุ้มครองไปถึงผู้พิมพ์และผู้โฆษณารายงานการประชุมตามข้อบังคับของสภาผู้แทนราษฎร วุฒิสภา หรือรัฐสภา และแต่กรณี และผู้ครอบไปถึงบุคคลซึ่งประธานในที่ประชุมอนุญาตให้แถลงข้อเท็จจริง หรือแสดงความคิดเห็นในที่ประชุม ตลอดจนผู้ดำเนินการถ่ายทอดการประชุมสภาทางวิทยุหรือรายเสียงหรือวิทยุโทรทัศน์หรือทางอื่นใดซึ่งได้รับอนุญาตจากประธานแห่งสภานั้นด้วยโดยอนุโลม
ในกรณีที่การจับสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรหรือสมาชิกวุฒิสภาในขณะกระทำความผิด ให้รายงานไปยังประธานแห่งสภาที่สมาชิกผู้นั้นเป็นสมาชิกโดยไม่ชักช้า และถ้าสภาที่สมาชิกผู้นั้นเป็นสมาชิกมีมติให้ปล่อยตัวสมาชิกผู้นั้น ให้ผู้มีหน้าที่ดำเนินการปล่อยตัวสมาชิกผู้นั้นโดยไม่ชักช้า ถ้าสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรหรือสมาชิกวุฒิสภาถูกศาลสั่งให้เป็นบุคคลล้มละลายหรือศาลมีคำสั่งให้จำคุกสมาชิกผู้นั้นในระหว่างสมัยประชุม ให้ถือว่าสมาชิกผู้นั้นได้รับอนุญาตจากสภาที่สมาชิกผู้นั้นเป็นสมาชิกให้ปล่อยตัวโดยอนุโลม
มีกรณีที่ศาลต้องดำเนินการตามมาตรา ๑๙๗ และมาตรา ๑๙๘ มาตรา ๒๐ หรือมาตรา ๒๑
มีกรณีที่ศาลต้องดำเนินการในกรณีที่พนักงานอัยการหรือเจ้าพนักงานที่เกี่ยวข้องดำเนินการในกรณีที่เกี่ยวข้องกับบุคคลที่มีตำแหน่งใดตามพระราชบัญญัติหรือกฎหมายอื่น เมื่อมีกรณีตามวรรคหนึ่ง ให้ผู้มีหน้าที่ดำเนินการประชุมได้ โดยให้ประธานวุฒิสภาทำความบังคับบัญชาตามข้อบังคับการประชุมโดยการประกาศในระเบียบรัฐสภาเป็นการประชุมสมัยสามัญ และให้ประธานวุฒิสภาสั่งให้สมาชิกมารับฟังพระบรมราชโองการ ในกรณีตาม (๑) ให้ชุมนิสภาทำหน้าที่รัฐสภา แต่การให้ความเห็นชอบตามมาตรา ๑๗๘ ต้องมีคะแนนเสียงไม่น้อยกว่ากึ่งหนึ่งของจำนวนสมาชิกทั้งหมดที่มีอยู่ของชุมนิสภา
ในข้อบังคับการประชุมที่มีส่วนที่เกี่ยวกับการตั้งกรรมาธิการสัญญาเพื่อพิจารณาร่างพระราชบัญญัติที่เสนอโดยสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรซึ่งมีสาระสำคัญเกี่ยวกับการเงิน ให้มีบทบัญญัติที่กำหนดให้คณะกรรมาธิการสัญญาต้องมีสมาชิกซึ่งเป็นกรรมาธิการในสัดส่วนที่เหมาะสมกับแต่ละพรรคการเมือง และในส่วนที่เกี่ยวกับการพิจารณาร่างพระราชบัญญัติที่ผู้มีสิทธิเลือกตั้งเป็นผู้เสนอ ต้องกำหนดให้ผู้แทนของผู้มีสิทธิเลือกตั้งซึ่งมีชื่อเสนอร่างพระราชบัญญัติดังกล่าวร่วมเป็นกรรมาธิการวิสามัญด้วยไม่น้อยกว่าหนึ่งในสามของจำนวนกรรมาธิการวิสามัญทั้งหมด
การกระทำกิจการ การสอบหาข้อเท็จจริง หรือการศึกษาเรื่องใด ๆ ต้องเป็นเรื่องที่อยู่ในหน้าที่และอำนาจของสภา และหน้าที่และอำนาจของคณะกรรมาธิการที่ตั้งขึ้นในกรณีที่การกระทำกิจการ การสอบหาข้อเท็จจริง หรือการศึกษาในเรื่องใดมิอาจดำเนินการต่อ ให้เป็นหน้าที่ของประธานสภาตัดข้อสังเกตนั้นในการให้คณะกรรมาธิการที่เกี่ยวข้องดำเนินการต่อไป ในการสอบหาข้อเท็จจริง คณะกรรมาธิการอาจขอให้อำนาจหรือมอบหมายให้บุคคลหรือคณะบุคคลใดกระทำการแทนได้ คณะกรรมาธิการสามัญตามรัฐธรรมนูญนี้อาจนำเอาเอกสารจากบุคคลใด หรือเรียกบุคคลใดมาแถลงข้อเท็จจริงหรือแสดงความคิดเห็นในกิจการที่กระทำหรือในเรื่องที่พิจารณาสอบหาข้อเท็จจริงหรือศึกษาอยู่ในนั้น แต่การเรียกเช่นว่านั้นให้เป็นอำนาจที่ผู้แทนราษฎรหรือสมาชิกวุฒิสภามีสิทธิเสนอให้กระทำในกรอบของวิธีพิจารณาสำหรับการพิจารณาคดี หรือการบริหารงานบุคคลของแต่ละสภา และให้มีข้อบังคับเกี่ยวกับผู้ดำรงตำแหน่งในองค์กรอิสระในส่วนที่เกี่ยวกับการปฏิบัติหน้าที่และอำนาจโดยตรงในแต่ละองค์กรตามบทบัญญัติในรัฐธรรมนูญหรือกฎหมายพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญ แล้วแต่กรณี ให้เป็นหน้าที่ของคณะกรรมาธิการสามัญตามรัฐธรรมนูญที่จะต้องจัดการเกี่ยวกับการที่สมาชิกรัฐสภาหรือผู้ซึ่งรัฐธรรมนูญกำหนดให้ทำหน้าที่ของรัฐในลักษณะหรือในหน้าที่ ให้ข้อเท็จจริง ส่งเอกสาร หรือแสดงความคิดเห็นที่คณะกรรมาธิการเรียก ให้สภาผู้แทนราษฎรและวุฒิสภามีมติเปิดเผยบันทึกการประชุม รายงานการดำเนินการ รายงานการสอบหาข้อเท็จจริง หรือรายงานการศึกษา แล้วแต่กรณี ของคณะกรรมาธิการให้ประชาชนทราบ เว้นแต่สภาผู้แทนราษฎรหรือวุฒิสภา แล้วแต่กรณี มีมติให้เปิดเผย เอกสิทธิ์ที่บัญญัติไว้ในมาตรา ๑๒๕ ให้ผู้ครองธงบุคคลผู้กระทำหน้าที่และผู้ปฏิบัติสนองคำเรียกตามมาตรานี้ด้วย กรรมาธิการสามัญตามรัฐธรรมนูญซึ่งเป็นสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรทั้งหมดต้องมีจำนวนตามที่พระใกล้เคียงกับจำนวนอย่างน้อยสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรของแต่ละพรรคการเมืองที่มีสมาชิกในสภาผู้แทนราษฎร ในระหว่างที่ยังไม่มีข้อบังคับการประชุมสภาผู้แทนราษฎรหรือวุฒิสภาตามมาตรา ๑๒๕ ให้มีพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญ ดังต่อไปนี้ มาตรา ๑๓๐ ให้มีพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วย
พระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร
พระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยการได้มาซึ่งสมาชิกวุฒิสภา
พระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยคณะกรรมการการเลือกตั้ง
พระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยพรรคการเมือง
พระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยการออกเสียงประชามติ
พระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยการตรวจเงินแผ่นดิน
พระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยวิธีพิจารณาของศาลรัฐธรรมนูญ
พระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยวิธีพิจารณาคดีอาญา ของผู้ดำรงตำแหน่งทางการเมือง
พระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ
คณะรัฐมนตรี โดยคำเสนอแนะของคณะกรรมการกฤษฎีกา ศาลรัฐธรรมนูญ หรือองค์กรอิสระที่เกี่ยวข้อง
สมาชิกสภาผู้แทนราษฎรจำนวนไม่น้อยกว่าหนึ่งในสิบของจำนวนสมาชิกทั้งหมดเท่าที่มีอยู่ของสภาผู้แทนราษฎร
การเสนอร่างพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญให้เสนอต่อรัฐสภา และให้รัฐสภาประชุมร่วมกันเพื่อพิจารณาร่างพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญให้แล้วเสร็จภายในเวลาที่รัฐธรรมนูญกำหนด โดยการออกเสียงลงคะแนนในวาระที่สาม ต้องมีคะแนนเสียงเห็นชอบด้วยไม่น้อยกว่ากึ่งหนึ่งของจำนวนสมาชิกทั้งหมดเท่าที่มีอยู่ของทั้งสองสภา ถ้ารัฐสภาประชุมร่วมกันเพื่อพิจารณาร่างพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญไม่แล้วเสร็จภายในเวลาที่รัฐธรรมนูญกำหนด ให้ถือว่ารัฐสภาให้ความเห็นชอบตามร่างที่เสนอ
ก่อนลงมติในวาระที่สามให้ที่ประชุมร่วมกันของรัฐสภาส่งร่างพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญ ให้ศาลรัฐธรรมนูญ หรือองค์กรอิสระที่เกี่ยวข้อง ให้ความเห็นว่า ร่างพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนั้นมีข้อความขัดหรือแย้งต่อรัฐธรรมนูญ หรือไม่ หรือมีข้อความที่ต้องแก้ไขเพื่อให้สอดคล้องกับรัฐธรรมนูญ หรือไม่อย่างไร และให้รัฐสภาพิจารณาความเห็นของศาลรัฐธรรมนูญ หรือองค์กรอิสระที่เกี่ยวข้อง เพื่อให้ความเห็น ในกรณีที่ศาลรัฐธรรมนูญ หรือองค์กรอิสระที่เกี่ยวข้อง ไม่มีข้อทักท้วงภายในสิบห้าวันนับแต่ได้รับร่างดังกล่าว ให้รัฐสภาดำเนินการต่อไป
ในกรณีที่ศาลฎีกา ศาลรัฐธรรมนูญ หรือองค์กรอิสระที่เกี่ยวข้อง เห็นว่า ร่างพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญที่รัฐสภาให้ความเห็นชอบมีข้อความขัดหรือแย้งต่อรัฐธรรมนูญ หรือทำให้ศาลฎีกา ศาลรัฐธรรมนูญ หรือองค์กรอิสระที่เกี่ยวข้อง ไม่สามารถปฏิบัติหน้าที่ได้ ให้เสนอความเห็นเป็นหนังสือไปยังรัฐสภา และให้รัฐสภาประชุมร่วมกันเพื่อพิจารณาแก้ไขแล้วเสร็จภายในสามสิบวันนับแต่วันที่ได้รับความเห็นดังกล่าว ในกรณีที่ ให้รัฐสภาเป็นอันว่าร่างพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนั้นตกไป เว้นแต่ศาลฎีกา ศาลรัฐธรรมนูญ หรือองค์กรอิสระที่เกี่ยวข้อง เห็นควรให้ใช้ข้อความที่เป็นการเร่งด่วน ให้รัฐสภาดำเนินการต่อไป
คณะรัฐมนตรี
สมาชิกสภาผู้แทนราษฎรจำนวนไม่น้อยกว่าหนึ่งในสิบของจำนวนสมาชิกทั้งหมด
ผู้มีสิทธิเลือกตั้งจำนวนไม่น้อยกว่าหนึ่งหมื่นคนที่มีชื่ออยู่ในทะเบียน ตามมาตรา ๓ สิทธิเลือกตั้งทางอิเล็กทรอนิกส์ หรือมาตรา ๔ หน้าที่ของรัฐ ที่มี ตามกฎหมายว่าด้วยการเข้าชื่อเสนอกฎหมาย ในกรณีที่ร่างพระราชบัญญัติมีผู้เสนอหลาย (๒) หรือ (๓) เป็นร่างพระราชบัญญัติเกี่ยวกับการเงินจะเสนอได้ต่อเมื่อมีคำรับรองของนายกรัฐมนตรี
การตั้งขึ้น ยกเลิก ลด เปลี่ยนแปลง แก้ไข ผ่อน หรือวางระเบียบการบังคับเกี่ยวกับภาษีหรืออากร
การจัดสรร รับ รักษา หรือจ่ายเงินแผ่นดิน หรือการโอนงบประมาณรายจ่ายของแผ่นดิน
การกู้เงิน การค้ำประกัน การใช้เงินกู้ หรือการดำเนินการที่ผูกพันทรัพย์สินของรัฐ
เงินตรา ในกรณีที่เป็นที่สงสัยว่าร่างพระราชบัญญัติใดเป็นร่างพระราชบัญญัติเกี่ยวกับการเงิน ให้เป็นอำนาจของที่ประชุมร่วมกันของประธานสภาผู้แทนราษฎรและประธานคณะกรรมาธิการสามัญของสภาผู้แทนราษฎรทุกคณะเป็นผู้วินิจฉัย ให้ประธานสภาผู้แทนราษฎรจัดให้การประชุมร่วมกันเพื่อพิจารณากรณีตามวรรคสองภายในสิบห้าวันนับแต่วันที่มีกรณีดังกล่าว มติของที่ประชุมร่วมกันตามวรรคสองให้ถือเป็นที่สุด ถ้าคะแนนเสียงเท่ากัน ให้ประธานสภาผู้แทนราษฎรออกเสียงเพิ่มขึ้นอีกหนึ่งเสียงเป็นเสียงชี้ขาด
ในกรณีที่มีการประชุมร่วมกันตามวรรคสี่ที่วินิจฉัยว่า การแก้ไขเพิ่มเติมทำให้ร่างพระราชบัญญัติดังกล่าวมีลักษณะเป็นร่างพระราชบัญญัติเกี่ยวกับการเงิน ให้ประธานสภาผู้แทนราษฎรส่งร่างพระราชบัญญัติดังกล่าวไปยังคณะรัฐมนตรีเพื่อดำเนินการตามมาตรา ๑๓๔ วรรคสอง วรรคสาม และวรรคสี่ และให้ถือว่าร่างพระราชบัญญัติดังกล่าวเป็นร่างพระราชบัญญัติของคณะรัฐมนตรี
ในกรณีที่คณะกรรมาธิการพิจารณาร่างพระราชบัญญัติใดเห็นว่าควรเพิ่มลดรายจ่ายหรือเปลี่ยนแปลงรายการรายจ่ายที่กำหนดไว้ในร่างพระราชบัญญัตินั้น ให้คณะกรรมาธิการเสนอความเห็นต่อคณะรัฐมนตรีเพื่อพิจารณาให้ความเห็นชอบก่อน แล้วจึงเสนอร่างพระราชบัญญัตินั้นต่อสภา ระยะเวลาในวรรคหนึ่ง ไม่ให้นับรวมระยะเวลาที่อยู่ในระหว่างการพิจารณาของศาลรัฐธรรมนูญตามมาตรา ๑๗๐ ถ้าผู้สมควรดำรงตำแหน่งพระราชบัญญัติไม่เสร็จภายในกำหนดเวลาตามวรรคหนึ่ง ให้ถือว่าวุฒิสภาได้ให้ความเห็นชอบในร่างพระราชบัญญัตินั้น ในกรณีที่สภาผู้แทนราษฎรเสนอร่างพระราชบัญญัติเกี่ยวด้วยการเงินไปยังวุฒิสภา ให้ประธานสภาผู้แทนราษฎรแจ้งให้วุฒิสภาทราบและให้ถือเป็นเด็ดขาด หากมิได้แจ้ง ให้ถือว่าร่างพระราชบัญญัตินั้นมิใช่ร่างพระราชบัญญัติเกี่ยวด้วยการเงิน มาตรา ๑๗๐ เมื่อวุฒิสภาได้พิจารณาร่างพระราชบัญญัติเสร็จแล้ว
ถ้าเห็นชอบด้วยกับสภาผู้แทนราษฎร ให้ดำเนินการต่อไปตามมาตรา ๑๖๘
ถ้าไม่เห็นชอบด้วยกับสภาผู้แทนราษฎร ให้ยับยั้งร่างพระราชบัญญัตินั้นไว้ก่อนและส่งร่างพระราชบัญญัตินั้นคืนไปยังสภาผู้แทนราษฎร
ถ้าแก้ไขเพิ่มเติม ให้ส่งร่างพระราชบัญญัตินั้นไปยังสภาผู้แทนราษฎรยังสภาผู้แทนราษฎร ถ้าสภาผู้แทนราษฎรเห็นชอบด้วยกับการแก้ไขเพิ่มเติม ให้ดำเนินการต่อไปตามมาตรา ๑๖๘ ถ้าสภาผู้แทนราษฎรไม่เห็นชอบด้วยกับการแก้ไขเพิ่มเติม ให้ส่งร่างพระราชบัญญัตินั้นไปยังที่ประชุมร่วมกันของรัฐสภาเพื่อพิจารณา ถ้าที่ประชุมร่วมกันของรัฐสภาเห็นชอบด้วยกับร่างพระราชบัญญัตินั้นตามที่วุฒิสภาแก้ไขเพิ่มเติม ให้ดำเนินการต่อไปตามมาตรา ๑๖๘ ถ้าที่ประชุมร่วมกันของรัฐสภาไม่เห็นชอบด้วยกับร่างพระราชบัญญัตินั้นตามที่วุฒิสภาแก้ไขเพิ่มเติม ให้ถือว่าวุฒิสภาเห็นชอบด้วยกับร่างพระราชบัญญัตินั้นตามที่สภาผู้แทนราษฎรเสนอ การประชุมคณะกรรมาธิการร่วมกันต้องมีกรรมาธิการของสภาทั้งสองมาประชุมไม่น้อยกว่ากึ่งหนึ่งของจำนวนกรรมาธิการทั้งหมดจึงจะเป็นองค์ประชุม และให้ทำความในมาตรา ๑๖๙ มาใช้บังคับโดยอนุโลม ถ้าผู้เสนอไม่ส่งร่างพระราชบัญญัตินั้นไปยังสภาผู้แทนราษฎรภายในกำหนดเวลาตามมาตรา ๑๖๙ ให้ถือว่าผู้เสนอได้ให้ความเห็นชอบในร่างพระราชบัญญัตินั้น และให้ดำเนินการตามมาตรา ๑๖๘ ต่อไป
วันที่ผู้เสนอส่งร่างพระราชบัญญัตินั้นไปยังสภาผู้แทนราษฎรสำหรับกรณียับยั้งตามมาตรา ๑๗๐ (๑)
วันที่สภาใดสภาหนึ่งไม่เห็นชอบด้วย สำหรับกรณียับยั้งตามมาตรา ๑๗๐ (๒) ในกรณีในวรรคหนึ่ง ถ้าสภาผู้แทนราษฎรลงมติยืนยันการพิจารณาของสภาผู้แทนราษฎรหรือคำสั่งของกรรมาธิการร่วมกันด้วยคะแนนเสียงมากกว่ากึ่งหนึ่งของจำนวนทั้งหมดเท่าที่มีอยู่ของสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร ให้ ถือว่าร่างพระราชบัญญัตินั้นเป็นอันได้้รับความเห็นชอบของรัฐสภาและให้ดำเนินการต่อไปตามมาตรา ๙๐ ภายใต้บังคับมาตรา ๑๓๓ วรรคสี่ ระยะเวลาหนึ่งร้อยแปดสิบวันตามวรรคหนึ่ง ให้นับแต่สิ้นวันในกรณีร่างพระราชบัญญัติที่ต้องยับยั้งไว้ และเป็นร่างพระราชบัญญัติเกี่ยวด้วยการเงิน
ในกรณีที่สภาผู้แทนราษฎรจะอุทธรณ์ตามที่ว่าร่างพระราชบัญญัตินั้นย่อมเป็นร่างพระราชบัญญัติที่มีหลักการอย่างเดียวกันหรือคล้ายกันกับหลักการของร่างพระราชบัญญัติที่ต้องยับยั้งไว้ ให้ประธานสภาผู้แทนราษฎรหรือประธานวุฒิสภาแล้วแต่กรณีส่งร่างพระราชบัญญัติดังกล่าวให้คณะรัฐธรรมนูญวินิจฉัย ถ้าคณะรัฐธรรมนูญวินิจฉัยว่าเป็นร่างพระราชบัญญัติที่มีหลักการอย่างเดียวกันหรือคล้ายกันกับหลักการของร่างพระราชบัญญัติที่ต้องยับยั้งไว้ ให้ร่างพระราชบัญญัตินั้นเป็นอันตกไป
รัฐต้องจัดสรรงบประมาณให้เพียงพอกับการปฏิบัติหน้าที่โดยอิสระของรัฐสภา ศาล องค์กรอิสระ และองค์กรอัยการ ทั้งนี้ ตามหลักเกณฑ์ที่บัญญัติไว้ในกฎหมายว่าด้วยวิธีการเงินการคลังของรัฐ ในกรณีที่เห็นว่าการจัดสรรงบประมาณไม่เพียงพอต่อการปฏิบัติหน้าที่ รัฐสภา ศาล องค์กรอิสระ หรือองค์กรอัยการมีสิทธิขอเปลี่ยนแปลงต่อคณะกรรมาธิการโดยตรงก็ได้
ถ้าสภาผู้แทนราษฎรไม่อนุมัติร่างพระราชบัญญัติงบประมาณรายจ่ายประจำปีงบประมาณตามวรรคหนึ่ง ให้ถือว่าสภาผู้แทนราษฎรเห็นชอบกับร่างพระราชบัญญัตินั้น และให้เสนอร่างพระราชบัญญัติดังกล่าวต่อวุฒิสภาเพื่อพิจารณา ในการพิจารณาของวุฒิสภา วุฒิสภาจะต้องให้ความเห็นชอบหรือไม่ให้ความเห็นชอบภายในสิบห้าวันนับตั้งแต่วันที่ร่างพระราชบัญญัตินั้นถึงวุฒิสภา โดยจะขยายเวลาเพิ่มเติมได้ ๑๕ วันถ้าหากพ้นกำหนดเวลาดังกล่าวให้ถือว่าร่างกฎหมายดังกล่าวที่วุฒิสภาเห็นชอบกับร่างพระราชบัญญัตินั้น ในกรณีที่เห็นชอบให้วุฒิสภาให้ความเห็นชอบให้ดำเนินการต่อไปตามมาตรา ๘๐ ถ้าวุฒิสภาไม่เห็นชอบด้วยกับร่างพระราชบัญญัติดังกล่าว ให้ทำความในมาตรา ๑๓๘ วรรคสอง มาใช้บังคับโดยอนุโลม โดยให้คณะรัฐมนตรีพิจารณาใหม่ได้ทันที ระยะเวลาตามวรรคหนึ่งและวรรคสาม มิให้นับรวมระยะเวลาที่ศาลรัฐธรรมนูญพิจารณาตามมาตรา ๑๔๘ วรรคสาม
เงินส่งใช้คืนเงินกู้
ดอกเบี้ยเงินกู้
เงินที่กำหนดให้จ่ายตามกฎหมาย ในการพิจารณาของสภาผู้แทนราษฎร วุฒิสภา หรือคณะกรรมาธิการ การเสนอแปรญัตติ หรือการกระทำด้วยประการใด ๆ ที่มีผลให้สมาชิกสภาผู้แทนราษฎร สมาชิกวุฒิสภาหรือกรรมาธิการมีส่วนไม่ว่าโดยทางตรงหรือทางอ้อมในการใช้งบประมาณรายจ่าย จะกระทำมิได้ ในกรณีที่สมาชิกสภาผู้แทนราษฎรหรือสมาชิกวุฒิสภา มีจำนวนไม่น้อยกว่าหนึ่งในสิบของจำนวนสมาชิกทั้งหมดที่มีอยู่ของแต่ละสภา เห็นว่าการแปรญัตติหรือการฝ่าฝืนบัญญัติวรรคสอง ให้เสนอความเห็นต่อศาลรัฐธรรมนูญเพื่อวินิจฉัย และศาลรัฐธรรมนูญต้องพิจารณาวินิจฉัยให้แล้วเสร็จในสามสิบวันนับตั้งแต่วันที่ได้รับความเห็นดังกล่าว ในกรณีที่ศาลรัฐธรรมนูญวินิจฉัยว่าการแปรญัตติหรือการกระทำดังกล่าวขัดหรือแย้งต่อรัฐธรรมนูญ ให้การแปรญัตติหรือการกระทำดังกล่าวเป็นอันตกไป และให้ถือว่าการพิจารณาร่างพระราชบัญญัตินั้นเป็นไปโดยชอบด้วยรัฐธรรมนูญ ในกรณีที่ศาลรัฐธรรมนูญวินิจฉัยว่าร่างพระราชบัญญัตินั้นขัดหรือแย้งต่อรัฐธรรมนูญ ให้ถือว่าร่างพระราชบัญญัตินั้นเป็นอันตกไป เว้นแต่ศาลรัฐธรรมนูญจะวินิจฉัยว่าความขัดหรือแย้งนั้นไม่เป็นสาระสำคัญ ให้ดำเนินการต่อไปได้โดยให้ถือว่าการพิจารณาร่างพระราชบัญญัตินั้นเป็นไปโดยชอบด้วยรัฐธรรมนูญ เจ้าหน้าที่ของรัฐผู้ใดจัดโครงการหรืออนุมัติหรือจัดสรรเงินงบประมาณโดยรู้ว่าการดำเนินการนั้นขัดหรือแย้งกับบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญ ต้องรับผิดชอบตามกฎหมาย บันทึกข้อความไว้เป็นหนังสือหรือมีหนังสือแจ้งให้คณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติตรวจ ให้พวกเขากระทำผิด การเรียกเงินสินบนตามวรรคสามหรือวรรคสี่ ให้กระทำได้ภายในสิบปีนับแต่วันที่มีการจัดสรรงบประมาณนั้น ในกรณีที่คณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติได้รับแจ้งตามวรรคสี่ ให้คณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติดำเนินการสอบสวนเป็นทางลับโดยพลัน หากเห็นว่าการแจ้งมูล ให้เสนอความเห็นต่อศาลรัฐธรรมนูญเพื่อดำเนินการต่อไปตามวรรคสาม และไม่ว่าการแจ้งนั้นจะเป็นการแจ้งโดย คณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติและศาลรัฐธรรมนูญหรือบุคคลใดจะเปิดเผยข้อมูลเกี่ยวกับผู้แจ้งมิได้
บรรดาร่างรัฐธรรมนูญแก้ไขเพิ่มเติมหรือร่างพระราชบัญญัติที่รัฐสภายังมิได้ให้ความเห็นชอบที่ตกไปตามวรรคหนึ่ง คณะรัฐมนตรีมีสิทธิ์ยื่นใหม่ภายหลังการเลือกตั้งทั่วไปของสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร หรือยุบสภาผู้แทนราษฎร หรือถูกยกเลิก แล้วแต่กรณี เพื่อการต่อไป ถ้าร่างตกไปแล้วแต่รัฐมนตรีต้องร้องขอการเลือกตั้งทั่วไปของสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร หรือยุบสภาผู้แทนราษฎร ให้ถือว่าร่างนั้นตกไป
หากสภาผู้แทนราษฎร หรือวุฒิสภา สมาชิกสภาผู้แทนราษฎร หรือสมาชิกวุฒิสภา มีมติให้ส่งร่างพระราชบัญญัติไปยังศาลรัฐธรรมนูญเพื่อวินิจฉัยว่าร่างพระราชบัญญัตินั้นขัดหรือแย้งต่อรัฐธรรมนูญหรือไม่ ให้ดำเนินการตามที่กำหนดไว้ในรัฐธรรมนูญ ให้เสนอความเห็นต่อศาลรัฐธรรมนูญเพื่อดำเนินการต่อไป ความเห็นดังกล่าวส่งความเห็นนั้นไปยังศาลรัฐธรรมนูญเพื่อวินิจฉัย และแจ้งให้คณะรัฐมนตรีทราบโดยไม่ชักช้า (8) หากนายกรัฐมนตรีเห็นว่าร่างพระราชบัญญัตินั้นมีข้อความขัดหรือแย้งต่อรัฐธรรมนูญหรือกระทบต่อหน้าที่หรืออำนาจขององค์กรตามรัฐธรรมนูญ ให้ส่งความเห็นดังกล่าวไปยังศาลรัฐธรรมนูญเพื่อวินิจฉัย และแจ้งให้ประธานรัฐสภาผู้แทนราษฎรและประธานวุฒิสภาทราบโดยไม่ชักช้า ในระหว่างการพิจารณาวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญ นายกรัฐมนตรีอาจนำร่างพระราชบัญญัติดังกล่าวขึ้นทูลเกล้าทูลกระหม่อมถวายเพื่อพระมหากษัตริย์ทรงลงพระปรมาภิไธยมิได้ ถ้าศาลรัฐธรรมนูญวินิจฉัยว่าร่างพระราชบัญญัตินั้นมีข้อความขัดหรือแย้งต่อรัฐธรรมนูญหรือกระทบต่อหน้าที่หรืออำนาจขององค์กรตามรัฐธรรมนูญ และข้อความดังกล่าวเป็นสาระสำคัญ ให้ร่างพระราชบัญญัตินั้นเป็นอันตกไป ถ้าศาลรัฐธรรมนูญวินิจฉัยว่าร่างพระราชบัญญัตินั้นมีข้อความขัดหรือแย้งต่อรัฐธรรมนูญ แต่ไม่ใช่ข้อความสาระสำคัญ ให้ข้อความที่ขัดหรือแย้งต่อรัฐธรรมนูญนั้นเป็นอันตกไป และให้นำร่างพระราชบัญญัตินั้นไปพิจารณาต่อไปตามมาตรา ๑๔๘
รัฐมนตรีมีสิทธิที่จะไม่ตอบกระทู้ที่มีคณะรัฐมนตรีเห็นว่านั้นยังไม่ควรเปิดเผยเพราะเกี่ยวกับความปลอดภัยหรือประโยชน์สำคัญของแผ่นดิน
เมื่อได้มีการเสนอญัตติอภิปรายไม่ไว้วางใจแล้ว จะมีการอภิปรายในที่ประชุมสภาผู้แทนราษฎรต่อไป เว้นแต่จะมีการถอนญัตตินั้นเสียก่อน การอภิปรายไม่ไว้วางใจต้องมีการลงมติ โดยมีเสียงข้างมากให้เห็นชอบกับการอภิปรายไม่ไว้วางใจให้เห็นชอบกับการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจในกรณีที่มีการอภิปรายไม่ไว้วางใจใ
ความในวรรคหนึ่งไม่ให้นำมาใช้บังคับแก่การขออภิปรายทั่วไปตามมาตรา ๑๕๔ ที่มีเหตุสุดวิสัยให้มีการขออภิปรายทั่วไป
การประชุมร่วมกันของรัฐสภา
การให้ความเห็นชอบในการแต่งตั้งผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ตามมาตรา ๑๗
การปฏิญาณตนของผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ต่อรัฐสภาตามมาตรา ๑๙
การรับทราบการแก้ไขเพิ่มเติมกฎมณเฑียรบาลว่าด้วยการสืบราชสันตติวงศ์ พระพุทธศักราช ๒๔๖๗ ตามมาตรา ๒๐
การรับทราบหรือให้ความเห็นชอบในการสืบราชสันตติวงศ์ตามมาตรา ๒๑
การให้ความเห็นชอบในการปิดสมัยประชุมสมัยสามัญตามมาตรา ๑๒๑
การเปิดประชุมรัฐสภาสมัยสามัญตามมาตรา ๑๒๑
การพิจารณาร่างพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญตามมาตรา ๑๓๒
การปรึกษาร่างพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญหรือร่างพระราชบัญญัติใหม่ตามมาตรา ๑๓๔
การพิจารณาให้ความเห็นชอบตามมาตรา ๑๗๗
การเปิดอภิปรายทั่วไปตามมาตรา ๑๕๔ และมาตรา ๑๕๕
การตราข้อบังคับการประชุมรัฐสภาตามมาตรา ๑๗๖
การแถลงนโยบายตามมาตรา ๑๖๒
การให้ความเห็นชอบในการประกาศสงครามตามมาตรา ๑๗๘
การรับฟังคำชี้แจงและการให้ความเห็นชอบหนังสือสัญญาตาม
การแก้ไขเพิ่มเติมรัฐธรรมนูญตามมาตรา ๒๕๖
กรณีอื่นตามที่บัญญัติไว้ในรัฐธรรมนูญ
ในการประชุมร่วมกันของรัฐสภา ให้มีคณะทำงานที่เป็นกลางทั้งสองฝ่ายตั้งคณะทำงานโดยอนุโลม เว้นแต่ในเรื่องการตั้งคณะกรรมาธิการ กรรมาธิการซึ่งตั้งจากผู้ซึ่งเป็นสมาชิกของแต่ละสภาจะต้องมีจำนวนเสมอกันหรือใกล้เคียงกับอัตราส่วนของจำนวนสมาชิกของแต่ละสภา
คณะรัฐมนตรี
นายกรัฐมนตรีต้องแต่งตั้งจากบุคคลซึ่งสภาผู้แทนราษฎรให้ความเห็นชอบตามมาตรา ๑๕๙ ให้นายกรัฐมนตรีผู้นั้นทรงเป็นผู้ลงนามรับสนองพระบรมราชโองการแต่งตั้งนายกรัฐมนตรี นายกรัฐมนตรีจะต้องจัดทำหนังสือรับมอบงานกันและกันในแต่ละปีได้ ทั้งนี้ ไม่ว่าจะเป็นการจัดทำหนังสือเพื่อแสดงถึงหน้าที่รับผิดชอบ แต่ให้มีพระบรมราชโองการในระหว่างที่อยู่ปฏิบัติหน้าที่ต่อไปหลังพ้นวาระดำเนินการ
การเสนอชื่ออาจกระทำได้ต้องมีสมาชิกริเริ่มร้องไม่น้อยกว่าหนึ่งในห้าของจำนวนสมาชิกทั้งหมดที่มีอยู่ของสภาผู้แทนราษฎร มติของสภาผู้แทนราษฎรที่เห็นชอบการแต่งตั้งบุคคลใดให้เป็นนายกรัฐมนตรี ต้องกระทำโดยการลงคะแนนโดยเปิดเผย และมติเสียงมากกว่ากึ่งหนึ่งของจำนวนสมาชิกทั้งหมดที่มีอยู่ของสภาผู้แทนราษฎร
มีสัญชาติไทยโดยการเกิด
มีอายุไม่ต่ำกว่าสามสิบห้าปี
สำเร็จการศึกษาไม่ต่ำกว่าปริญญาตรีหรือเทียบเท่า
มีความซื่อสัตย์สุจริตเป็นที่ประจักษ์
ไม่มีพฤติกรรมอันเป็นการฝ่าฝืนหรือไม่ปฏิบัติตามมาตรฐานทางจริยธรรมอย่างร้ายแรง
ไม่มีลักษณะต้องห้ามตามมาตรา ๙๘
ไม่เป็นผู้ต้องคำพิพากษาให้จำคุก แม้คดีนั้นจะยังไม่มีคำพิพากษาถึงที่สุด หรือมีการอธิกรณ์โทษ เว้นแต่ในความผิดอันได้กระทำโดยประมาท ความผิดลหุโทษ หรือความผิดฐานหมิ่นประมาท
ไม่เป็นผู้เคยพ้นจากตำแหน่งเพราะเหตุกระทำการอันเป็นการต้องห้ามตามมาตรา ๑๗๐ หรือมาตรา ๑๗๔ มาแล้วไม่ถึงสองปีนับถึงวันแต่งตั้ง
“ข้าพระพุทธเจ้า (ชื่อผู้ปฏิญาณ) ขอถวายสัตย์ปฏิญาณว่า ข้าพระพุทธเจ้า จะรักษาความซื่อสัตย์สุจริตต่อพระมหากษัตริย์ จะปฏิบัติหน้าที่ด้วยความซื่อสัตย์สุจริตเพื่อประโยชน์ของประเทศชาติและประชาชน ทั้งจะรักษาไว้และปฏิบัติตามซึ่งรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทยทุกประการ” ในกรณีที่ประธานองคมนตรีปฏิเสธหรือไม่สามารถปฏิบัติหน้าที่ในการถวายสัตย์ปฏิญาณต่อพระมหากษัตริย์ได้ตามมาตรา ๑๖๑ (๑) พึงมอบการปฏิบัติหน้าที่นั้นเพื่อดำเนินการโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมต่อไป
ปฏิบัติหน้าที่และใช้อำนาจด้วยความซื่อสัตย์ สุจริต เสียสละ เปิดเผย และมีความรอบคอบและระมัดระวังในการดำเนินกิจการต่าง ๆ เพื่อประโยชน์สูงสุดของประเทศและประชาชนส่วนรวม
รักษาวินัยในการดำเนินการที่เกี่ยวกับเงินแผ่นดินตามกฎหมายว่าด้วยวิธีการเงินการคลังของรัฐอย่างเคร่งครัด
ยึดถือและปฏิบัติตามหลักการบริหารกิจการบ้านเมืองที่ดี
สร้างเสริมให้ทุกภาคส่วนในสังคมอยู่ร่วมกันอย่างเป็นธรรม ผาสุก และสามัคคีปรองดองกัน รัฐมนตรีต้องรับผิดชอบต่อสภาผู้แทนราษฎรในเรื่องที่อยู่ในหน้าที่และอำนาจของตน รวมทั้งต้องรับผิดชอบร่วมกันต่อรัฐสภาในการกำหนดนโยบายและการดำเนินการตามนโยบายของคณะรัฐมนตรี
ความเป็นรัฐมนตรีของนายกรัฐมนตรีสิ้นสุดลงตามมาตรา ๑๗๐
อายุสภาผู้แทนราษฎรสิ้นสุดลงหรือมีการยุบสภาผู้แทนราษฎร
คณะรัฐมนตรีลาออก
พ้นจากตำแหน่งเพราะเหตุตามมาตรา ๑๗๔ เมื่อรัฐมนตรีทั้งคณะพ้นจากตำแหน่งตาม (๑) (๓) หรือ (๖) ให้ดำเนินการ เพื่อให้มีคณะรัฐมนตรีใหม่ตามมาตรา ๑๖๘ และมาตรา ๑๖๙
ในกรณีพ้นจากตำแหน่งตามมาตรา ๑๖๗ (๑) (๒) หรือ (๔) ให้อยู่ ปฏิบัติหน้าที่ต่อไปจนกว่าคณะรัฐมนตรีชุดใหม่จะเข้ารับหน้าที่ ในแผนในกรณีที่คณะ รัฐมนตรีพ้นจากตำแหน่งตามมาตรา ๑๖๗ (๑) เพราะเหตุถูกสมาชิกรัฐสภาลงมติไม่ไว้วางใจ ตามมาตรา ๑๕๑ หรือมาตรา ๑๕๖ (๔) หรือ (๕) นายกรัฐมนตรีจะอยู่ปฏิบัติหน้าที่ต่อไป มิได้
ในกรณีพ้นจากตำแหน่งตามมาตรา ๑๖๗ (๓) (๖) คณะรัฐมนตรีที่พ้นจาก ตำแหน่งจะอยู่ปฏิบัติหน้าที่ต่อไปมิได้ ในกรณีที่คณะรัฐมนตรีอยู่ปฏิบัติหน้าที่ต่อไปมิได้ตาม (๒) หรือคณะ รัฐมนตรีอยู่ปฏิบัติหน้าที่ต่อไปอาจก่อให้เกิดความเสียหายแก่การบริหารราชการ แผ่นดิน หรือไม่สามารถปฏิบัติหน้าที่ หรือพ้นจากตำแหน่ง หรือไม่อยู่ปฏิบัติหน้าที่ตาม มาตรา ๑๖๘ และมาตรา ๑๖๙ ได้ไม่ว่าด้วยเหตุใด ให้ประธานรัฐสภาดำเนินการตามมาตรา ๑๗๕ วรรคสอง ให้สภาผู้แทนราษฎรปฏิบัติหน้าที่แทนรัฐสภาในการกระทำการอื่น ๆ เฉพาะหน้าที่จำเป็นในทางนิติบัญญัติ โดยให้สภาผู้แทนราษฎรเลือกตั้งแทนเพื่อดำเนินการใน หน้าที่แทนคณะรัฐมนตรี
ไม่กระทำการอันมีผลเป็นการอนุมัติงบประมาณหรือโครงการ หรือมีผล เป็นการสร้างความผูกพันต่อคณะรัฐมนตรีชุดต่อไป เว้นแต่ที่กำหนดไว้แล้วในงบประมาณ รายจ่ายประจำปี
ไม่แต่งตั้งหรือโยกย้ายข้าราชการซึ่งมีตำแหน่งหรือเงินเดือนประจำ หรือพนักงานของหน่วยงานของรัฐ รัฐวิสาหกิจ หรือกิจการที่รัฐถือหุ้นใหญ่ หรือบุคคลอื่น กล่าวกำหนดการปฏิบัติหน้าที่ หรือพ้นจากตำแหน่ง หรือให้อยู่ปฏิบัติหน้าที่แทน เว้นแต่ได้รับความเห็นชอบจากคณะกรรมการการเลือกตั้ง
ไม่กระทำการอันมีผลเป็นการอนุมัติให้มีรายจ่ายเพื่อการลงทุนหรือการ อื่นใดที่มิใช่รายจ่ายประจำ เว้นแต่ได้รับความเห็นชอบจากคณะกรรมการการเลือกตั้ง ก่อน
ไม่ให้ทรัพย์สินของรัฐหรือประการอื่นของรัฐที่มีผลกระทบต่อการได้มาซึ่ง ผลตอบแทนหรือไม่กระทำการอันมีผลเป็นการกำหนดสิทธิหรือพันธะผูกพันต่อคณะกรรมการ การเลือกตั้งทั้งหมด
ตาย
ลาออก
สภาผู้แทนราษฎรมิได้ให้ความไว้วางใจ
ขาดคุณสมบัติหรือมีลักษณะต้องห้ามตามมาตรา ๑๖๐
กระทำการอันเป็นการต้องห้ามตามมาตรา ๑๘๖ หรือมาตรา ๑๘๗
มีพระบรมราชโองการให้พ้นจากความเป็นรัฐมนตรีตามมาตรา ๑๗๑ นอกจากเหตุที่ทำให้ความเป็นรัฐมนตรีสิ้นสุดลงเฉพาะตัวตามมาตราหนึ่งแล้ว ความเป็นรัฐมนตรีของนายกรัฐมนตรีสิ้นสุดลงเมื่อครบกำหนดเวลาตามมาตรา ๑๕๘ วรรคสี่ ด้วย ให้บทความในมาตรา ๗๐ มาใช้บังคับกับการสิ้นสุดของความเป็นรัฐมนตรีตาม (๒) (๓) หรือ (๖) หรือวรรคสอง โดยอนุโลม เพื่อประโยชน์แห่งการนี้ ให้คณะกรรมการการเลือกตั้งมีอำนาจส่งเรื่องให้ศาลรัฐธรรมนูญวินิจฉัยได้ด้วย
การกระทำของพระมหากษัตริย์ตามวรรคหนึ่ง ให้กระทำโดยคำแนะนำของคณะรัฐมนตรีเท่านั้นเว้นแต่กรณีสุดแล้วแต่พระราชอัธยาศัยซึ่งอาจจะทรงมีพระราชดำริเองได้ ในการประชุมรัฐสภาคราวต่อไป ให้คณะรัฐมนตรีเสนอพระราชกำหนดนั้นต่อรัฐสภาเพื่อพิจารณาโดยไม่ชักช้า ถ้าครบสมัยประชุมและการรอการเปิดสมัยประชุมล่วงเลยเป็นการล่าช้า คณะรัฐมนตรีต้องดำเนินการให้มีการเรียกประชุมรัฐสภาสมัยวิสามัญเพื่อพิจารณาพระราชกำหนดนั้นโดยเร็ว ถ้าสภาผู้แทนราษฎรมีมติไม่อนุมัติพระราชกำหนดนั้นหรือมีมติไม่อนุมัติในส่วนหนึ่งส่วนใดของพระราชกำหนดนั้น ให้พระราชกำหนดนั้นหรือส่วนที่มิได้รับอนุมัตินั้นเป็นอันสิ้นผลไป แต่ไม่กระทบต่อกิจการใดที่ได้ปฏิบัติในระหว่างที่มีพระราชกำหนดนั้น หากพระราชกำหนดตามวรรคหนึ่งมีผลเป็นการแก้ไขเพิ่มเติมหรือยกเลิกบทบัญญัติแห่งกฎหมายโดยเฉพาะพระราชบัญญัติ ให้พระราชกำหนดนั้นมีผลใช้บังคับแทนบทบัญญัติแห่งกฎหมายที่ได้แก้ไขเพิ่มเติมหรือยกเลิก มีผลใช้บังคับต่อไปในระหว่างที่ยังไม่มีบทบัญญัติแห่งกฎหมายที่แก้ไขเพิ่มเติม ถ้าสภาผู้แทนราษฎรและวุฒิสภาลงมติไม่อนุมัติพระราชกำหนดที่กล่าวมาแล้ว หรือถ้าครบสมัยประชุมแล้วและสภาผู้แทนราษฎรยังมิได้พิจารณาอนุมัติพระราชกำหนดนั้นตามมาตราหนึ่งของมาตรานี้ ให้พระราชกำหนดนั้นเป็นอันสิ้นผลไปบังคับเป็นพระราชอัธยาศัยต่อไป การอนุมัติหรือไม่อนุมัติพระราชกำหนด ให้คณะรัฐมนตรีประกาศในราชกิจจานุเบกษา ในกรณีไม่อนุมัติ ให้มีผลย้อนหลังตั้งแต่วันประกาศในราชกิจจานุเบกษา การพิจารณาพระราชกำหนดของสมาชิกแห่งสภาผู้แทนราษฎรของวุฒิสภา และการยืนยันการอนุมัติพระราชกำหนด จะต้องกระทำในโอกาสแรกที่มีการประชุมสภาผู้แทนราษฎร หรือวุฒิสภาแล้วแต่กรณี
ให้ศาลรัฐธรรมนูญมีคำวินิจฉัยภายในกำหนดสิบห้าวันนับแต่วันที่ได้รับเรื่อง และให้คำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญเป็นที่สุดและมีผลผูกพันต่อสภาที่ส่งความเห็นไปถาม ในกรณีที่ศาลรัฐธรรมนูญมีคำวินิจฉัยว่าพระราชกำหนดใดไม่เป็นไปตามมาตรา ๒๑๖ วรรคหนึ่ง ให้พระราชกำหนดนั้นไม่มีผลใช้บังคับตั้งแต่ต้น คำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญว่าพระราชกำหนดใดไม่เป็นไปตามมาตรา ๒๑๖ วรรคหนึ่ง ต้องไม่กระทบต่อการกระทำใด ๆ ของบุคคลหรือของหน่วยงานของรัฐที่ได้กระทำไปก่อนมีคำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญว่าพระราชกำหนดนั้นไม่เป็นไปตามมาตรา ๒๑๖ วรรคหนึ่ง
ในกรณีที่พระมหากษัตริย์ไม่ทรงลงพระปรมาภิไธยในพระราชบัญญัติที่รัฐสภาเสนอ ให้พระมหากษัตริย์คืนพระราชบัญญัตินั้นพร้อมด้วยข้อสังเกตมายังรัฐสภาภายในกำหนดเก้าสิบวันนับแต่วันที่รัฐสภาเสนอ และให้รัฐสภาพิจารณาใหม่ หากรัฐสภาเห็นชอบด้วยคะแนนเสียงไม่น้อยกว่าสองในสามของจำนวนสมาชิกทั้งหมดเท่าที่มีอยู่ของแต่ละสภา ให้ประธานรัฐสภานำพระราชบัญญัตินั้นขึ้นทูลเกล้าทูลกระหม่อมถวายอีกครั้งหนึ่ง หากพระมหากษัตริย์ไม่ทรงลงพระปรมาภิไธยและไม่คืนพระราชบัญญัตินั้นภายในสามสิบวัน ให้ประกาศใช้พระราชบัญญัตินั้นได้
ในกรณีที่มีความจำเป็นต้องประกาศใช้กฎอัยการศึกตามเหตุแห่งที่บัญญัติไว้ในกฎหมาย เจ้าหน้าที่ที่เกี่ยวกับการรบหรือการได้มาซึ่งกฎหมายกำหนดอำนาจไว้ต้องกระทำตามคำสั่งของผู้มีอำนาจ
มิให้ความเห็นชอบของรัฐสภาต้องมีคะแนนเสียงไม่น้อยกว่าสองในสามของจำนวนสมาชิกทั้งหมดที่มีอยู่ของทั้งสองสภา
หนังสือสัญญาใดมีบทเปลี่ยนแปลงอาณาเขตไทย หรือเขตพื้นที่นอกราชอาณาจักรไทยซึ่งมีสิทธิอธิปไตยหรือเขตอำนาจตามหนังสือสัญญาหรือกฎหมายระหว่างประเทศหรือจะต้องออกพระราชบัญญัติให้ใช้บังคับ หรือมีผลกระทบต่อความมั่นคงทางเศรษฐกิจหรือสังคมของประเทศอย่างกว้างขวาง หรือมีผลผูกพันด้านการค้า การลงทุน หรืองบประมาณของประเทศอย่างมีนัยสำคัญ รัฐบาลต้องได้รับความเห็นชอบของรัฐสภา ในการดำเนินการดังกล่าวให้รัฐสภาดำเนินการพิจารณาให้แล้วเสร็จภายในกำหนดเวลาดังกล่าว ให้ถือว่ารัฐสภาให้ความเห็นชอบ หนังสือสัญญาอื่นที่อาจมีผลกระทบต่อความมั่นคงทางเศรษฐกิจ สังคม หรือการค้า หรือการลงทุนของประเทศอย่างกว้างขวางตามวรรคสอง ได้แก่ หนังสือสัญญาเกี่ยวกับการค้าเสรี เขตศุลกากรร่วม หรือการให้ใช้ทรัพยากรธรรมชาติ หรือที่ทำให้ประเทศต้องสูญเสียสิทธิในทรัพยากรธรรมชาติเพิ่มขึ้นหรือบางส่วน หรือหนังสือสัญญาอื่นตามที่กฎหมายบัญญัติ ให้มีกฎหมายกำหนดวิธีการที่ประชาชนซึ่งมีส่วนร่วมในการแสดงความคิดเห็นและได้รับการเยียวยาที่จำเป็นเมื่อเกิดผลกระทบของการทำนิติกรรมสัญญาตามวรรคสามด้วย เมื่อมีปัญหาเกี่ยวกับหนังสือสัญญาใดที่มีบทเปลี่ยนแปลงอาณาเขตหรือกระทบต่อความมั่นคงทางเศรษฐกิจหรือสังคมของประเทศอย่างกว้างขวาง ให้ศาลรัฐธรรมนูญต้องวินิจฉัยให้แล้วเสร็จภายในสามสิบวันนับแต่วันที่มีคำร้อง
นำที่ดินบ้านกูญหรือประโยชน์ตอบแทนอย่างอื่นของตนเองหรือผู้อื่นพ้นจากตำแหน่ง ให้กำหนดโดยพระราชกฤษฎีกา
การขัดกันแห่งผลประโยชน์
ไม่ดำรงตำแหน่งหรือหน้าที่ใดในหน่วยราชการ หน่วยงานของรัฐหรือรัฐวิสาหกิจหรือดำรงตำแหน่งสมาชิกหรือเป็นผู้บริหารท้องถิ่น
ไม่รับหรือแทรกแซงหรือทำการเกี่ยวกับการเข้ารับสัมปทานจากรัฐ หน่วยราชการ หน่วยงานของรัฐ หรือรัฐวิสาหกิจ หรือเข้าเป็นคู่สัญญากับรัฐ หน่วยราชการ หน่วยงานของรัฐ หรือรัฐวิสาหกิจไม่ว่าด้วยตนเองหรือทางอ้อม หรือเป็นหุ้นส่วนหรือถือหุ้นในห้างหุ้นส่วนหรือบริษัทที่สัมปทานหรือเข้าเป็นคู่สัญญาในลักษณะดังกล่าว ทั้งนี้ไม่ว่าโดยทางตรงหรือทางอ้อม
ไม่รับเงินหรือประโยชน์ใด ๆ จากหน่วยราชการ หน่วยงานของรัฐ หรือรัฐวิสาหกิจเป็นพิเศษ นอกเหนือไปจากที่หน่วยราชการ หน่วยงานของรัฐ หรือรัฐวิสาหกิจปฏิบัติต่อบุคคลอื่น ๆ ในธุรกิจการงานปกติ
ไม่กระทำการใด ๆ ไม่ว่าโดยทางตรงหรือทางอ้อม อันเป็นการขัดขวางหรือแทรกแซงการบริหารงานบุคคล การแต่งตั้ง การโยกย้าย การเลื่อนตำแหน่ง การเลื่อนเงินเดือน หรือการลงโทษข้าราชการ พนักงาน หรือลูกจ้างของรัฐ หรือของหน่วยงานของรัฐ หรือของรัฐวิสาหกิจ หรือการกระทำอื่นใดในลักษณะเดียวกัน และมิให้ใช้อำนาจในกรณีสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรหรือสมาชิกวุฒิสภารับหรือดำรงตำแหน่งการบริหารของรัฐสภา สภาผู้แทนราษฎร หรือวุฒิสภา หรือกรรมการที่ได้รับแต่งตั้งในการบริหารราชการแผ่นดินที่เกี่ยวกับกิจการของสภา หรือกรรมการตามที่มีกฎหมายบัญญัติให้เป็นการเฉพาะ ให้บทย่อ (๒) และ (๓) มาใช้บังคับแก่ผู้สมรสและบุตรของสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรหรือสมาชิกวุฒิสภา และบุคคลอื่นที่อยู่ในสภาพเช่นเดียวกับผู้สมรสของสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรหรือสมาชิกวุฒิสภาด้วย ทั้งนี้ถ้าบุคคลดังกล่าวผู้สมรส หรือบุตรได้รับมอบหมายจากสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรหรือสมาชิกวุฒิสภาให้กระทำการตามมาตรานี้
การปฏิบัติราชการหรือการดำเนินงานในหน้าที่ในส่วนของฝ่ายราชการ หน่วยราชการหรือหน่วยงานของรัฐ หน่วยงานของรัฐ รัฐวิสาหกิจ กิจการที่รัฐถือหุ้นใหญ่ หรือราชการส่วนท้องถิ่น
กระทำการใดอันอาจทำให้ตนมีส่วนร่วมในการใช้จ่ายเงินงบประมาณหรือให้ความเห็นชอบในการจัดทำโครงการใด ๆ ของหน่วยงานของรัฐ นั่นแสดงเป็นการแทรกแซงในการราชการของรัฐ (c) การบรรจุ แต่งตั้ง โยกย้าย โอน เลื่อนตำแหน่ง เลื่อนเงินเดือนหรือการให้พ้นจากตำแหน่งของข้าราชการซึ่งดำรงตำแหน่งหรือเงินประจำนอกจากเงินเดือนข้าราชการการเมือง พนักงาน หรือลูกจ้างของหน่วยราชการ หน่วยงานของรัฐ รัฐวิสาหกิจ กิจการที่รัฐถือหุ้นใหญ่ หรือราชการส่วนท้องถิ่น
(a) การดำรงตำแหน่งหรือการดำเนินการที่กฎหมายบัญญัติให้เป็นหน้าที่หรืออำนาจของรัฐมนตรี (b) การกระทำตามหน้าที่และอำนาจในการบริหารราชการแผ่นดิน หรือตามนโยบายที่ได้แถลงต่อรัฐสภา หรือตามที่กฎหมายบัญญัติ นอกจากกรณีตามวรรคหนึ่ง รัฐมนตรีต้องไม่ใช้ตำแหน่งหรือดำเนินการกระทำการใดไม่ว่าโดยทางตรงหรือทางอ้อม อันเป็นการก้าวก่ายหรือแทรกแซงการปฏิบัติหน้าที่ของเจ้าหน้าที่ของรัฐเพื่อประโยชน์ของตนเอง ของผู้อื่น หรือของพรรคการเมืองโดยมีลักษณะที่ทำให้เกิดมาตรฐานทางจริยธรรม
กรณีที่รัฐมนตรีผู้ใดประสงค์จะได้รับประโยชน์จากการกระทำหนึ่ง ต้องได้ให้บริษัทหรือห้างหุ้นส่วนที่รัฐมนตรีนั้นเป็นหุ้นส่วนหรือผู้ถือหุ้นอยู่ดำเนินการตามขั้นตอนที่กำหนดไว้ในกฎหมายว่าด้วยการนั้นก่อนที่จะเข้ารับตำแหน่งหรือก่อนที่จะดำเนินการนั้น มิฉะนั้นจะต้องกระทำการพร้อมเพื่อประโยชน์ของผู้อื่น ทั้งนี้ ตามที่กฎหมายบัญญัติ รัฐมนตรีจะเข้าไปเกี่ยวข้องกับการบริหารจัดการหุ้นหรือกิจการของห้างหุ้นส่วนหรือบริษัทตามวรรคสองไม่ว่าในทางใด ๆ มิได้
ศาล
บททั่วไป
ผู้พิพากษาและตุลาการต้องพิจารณาพิพากษาอรรถคดีโดยอาศัยรัฐธรรมนูญและกฎหมายให้เป็นไปโดยรวดเร็ว เป็นธรรม และปราศจากอคติเสียยิ่ง
การตั้งศาลขึ้นใหม่หรือกำหนดวิธีพิจารณาเพื่อพิจารณาพิพากษาคดีใด คดีหนึ่งหรือที่ซึ่งจำเลยใดๆ รวมทั้งเมื่อยอมให้แสดงพยานหลักฐานตามกฎหมายสำหรับอันตราย พิพากษาลงโทษนั้นๆ อาจกระทำได้
“ข้าพระพุทธเจ้า (ชื่อผู้ปฏิญาณ) ขอถวายสัตย์ปฏิญาณว่า ข้าพระพุทธเจ้า จะจงรักภักดีต่อพระมหากษัตริย์ และจะปฏิบัติหน้าที่ในพระปรมาภิไธยโดยความซื่อสัตย์สุจริตโดยปราศจากอคติทั้งปวงเพื่อให้เกิดความยุติธรรมในระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุขตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทยและตามกฎหมายทุกประการ”
หลักเกณฑ์และวิธีการพิจารณาปัญหาเกี่ยวกับหน้าที่และอำนาจของศาลตามวรรคหนึ่ง ให้เป็นไปตามที่กฎหมายบัญญัติ
ให้ศาลยุติธรรมและศาลปกครองมีรายรับเงินเดือนและค่าตอบแทนเป็นการเฉพาะตามความเหมาะสมตามที่กฎหมายบัญญัติ
ศาลยุติธรรม
การจัดตั้ง วิธีการพิจารณาคดี และการดำเนินงานของศาลยุติธรรมให้เป็นไปตามกฎหมายว่าด้วยวิธีการนั้น
คนตามที่บัญญัติไว้ในพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยวิธีพิจารณาคดีอาญา ของผู้ดำรงตำแหน่งทางการเมือง โดยให้ถือเป็นประมวลกฎหมาย ศาลฎีกาแผนกคดีอาญาของผู้ดำรงตำแหน่งทางการเมืองมีอำนาจ พิจารณาพิพากษาคดีตามที่บัญญัติไว้ในรัฐธรรมนูญ วิธีพิจารณาคดีอาญาของผู้ดำรงตำแหน่งทางการเมือง ให้เป็นไปตามพระ ราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยวิธีพิจารณาคดีอาญาของผู้ดำรงตำแหน่งทางการ เมือง คำพิพากษาของศาลฎีกาแผนกคดีอาญาของผู้ดำรงตำแหน่งทางการ เมือง ให้ยุติธรรมต่อที่ประชุมใหญ่ศาลฎีกาได้ภายในสามสิบวันนับแต่วันที่ศาลฎีกาแผนกคดี อาญาของผู้ดำรงตำแหน่งทางการเมืองมีคำพิพากษา การวินิจฉัยอุทธรณ์ของที่ประชุมใหญ่ศาลฎีกาตามวรรคสี่ ให้ดำเนินการ โดยองค์คณะของศาลฎีกาซึ่งประกอบด้วยผู้พิพากษาในศาลฎีกาซึ่งดำรงตำแหน่งไม่ต่ำ กว่าผู้พิพากษาหัวหน้าคณะในศาลฎีกาซึ่งที่ประชุมใหญ่ศาลฎีกาเลือกตั้ง และได้รับเลือก ตั้งจากที่ประชุมใหญ่ศาลฎีกา โดยให้ถือเป็นที่สุดในกรณีที่ไม่สามารถจัดตั้งองค์คณะได้ ภายในระยะเวลาที่กำหนด ให้ถือว่าคำวินิจฉัยนั้นเป็นคำวินิจฉัยของที่ประชุมใหญ่ ศาลฎีกา ในกรณีที่ศาลฎีกาแผนกคดีอาญาของผู้ดำรงตำแหน่งทางการเมืองมีคำ พิพากษาให้ผู้ใดชดใช้เงินหรือทรัพย์สินแก่รัฐ ให้ถือว่าคำพิพากษานั้นเป็นคำพิพากษา ถึงที่สุด และให้รัฐมีสิทธิเรียกร้องให้ชดใช้เงินหรือทรัพย์สินนั้นได้โดยไม่ต้องรอให้มีคำพิพากษา อาญาของผู้ดำรงตำแหน่งทางการเมืองมีคำพิพากษา หลักเกณฑ์และวิธีการยุติธรรมอุทธรณ์ และการพิจารณาวินิจฉัย อุทธรณ์ตามวรรคห้า ให้เป็นไปตามพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยวิธี พิจารณาคดีอาญาของผู้ดำรงตำแหน่งทางการเมือง
ความเป็นอิสระและดำเนินการโดยคณะกรรมการตุลาการศาลรัฐธรรมนูญ ซึ่งประกอบ ประธานศาลฎีกาเป็นประธานและกรรมการผู้ทรงคุณวุฒิซึ่งเป็นข้าราชการตุลาการในแต่ ละศาล และผู้พิพากษาซึ่งได้รับเลือกจากที่ประชุมใหญ่ศาลฎีกา บรรดาที่ได้รับเลือกจาก ข้าราชการตุลาการไม่เกินสองคน ทั้งนี้ ตามที่กฎหมายบัญญัติ
ศาลปกครอง
เนื่องมาจากการใช้อำนาจปกครองของหน่วยงานหรือเจ้าหน้าที่ของรัฐ ทั้งนี้ ตามที่กฎหมายบัญญัติ ให้มีศาลปกครองสูงสุดและศาลปกครองชั้นต้น อำนาจศาลปกครองตามวรรคหนึ่ง ไม่รวมถึงการวินิจฉัยข้อขัดแย้งขององค์กร อิสระซึ่งเป็นการใช้อำนาจโดยตรงตามรัฐธรรมนูญขององค์กรอิสระนั้น ๆ การยื่นคำร้อง วิธีพิจารณาคดี และการดำเนินงานของศาลปกครองให้เป็นไปตามกฎหมายว่าด้วยการนั้น
ศาลทหาร
การยื่นคำร้อง วิธีพิจารณาคดี และการดำเนินงานของศาลทหาร ตลอดจนการแต่งตั้งและการให้ตุลาการศาลทหารพ้นจากตำแหน่ง ให้เป็นไปตามที่กฎหมายบัญญัติ
ศาลรัฐธรรมนูญ
ผู้พิพากษาในศาลฎีกาซึ่งดำรงตำแหน่งไม่ต่ำกว่าหัวหน้าคณะในศาลฎีกาและไม่เคยทำงานในตำแหน่งตุลาการในศาลปกครองสูงสุด จำนวนสามคน
ตุลาการในศาลปกครองสูงสุดซึ่งดำรงตำแหน่งไม่ต่ำกว่าตุลาการศาลปกครองสูงสุดมาแล้วไม่น้อยกว่าห้าปี ซึ่งได้รับคัดเลือกโดยที่ประชุมใหญ่ตุลาการในศาลปกครองสูงสุด จำนวนสองคน
ผู้ทรงคุณวุฒิทางนิติศาสตร์ซึ่งได้รับการสรรหาและดำรงตำแหน่งหรือเคยดำรงตำแหน่งศาสตราจารย์ของมหาวิทยาลัยในประเทศไทยมาแล้วไม่น้อยกว่าห้าปี และมีผลงานทางวิชาการเป็นที่ประจักษ์ จำนวนหนึ่งคน
ผู้ทรงคุณวุฒิทางรัฐศาสตร์หรือรัฐประศาสนศาสตร์ซึ่งได้รับการสรรหาและดำรงตำแหน่งหรือเคยดำรงตำแหน่งศาสตราจารย์ของมหาวิทยาลัยในประเทศไทยมาแล้วไม่น้อยกว่าห้าปี และมีผลงานทางวิชาการเป็นที่ประจักษ์ จำนวนหนึ่งคน
ผู้ทรงคุณวุฒิซึ่งได้รับการสรรหาและดำรงตำแหน่งหรือเคยดำรงตำแหน่งในตำแหน่งไม่ต่ำกว่าผู้บริหารระดับสูงของหน่วยงานรัฐ หรือดำรงตำแหน่งไม่ต่ำกว่ารองอัยการสูงสุดมาแล้วไม่น้อยกว่าห้าปี จำนวนสองคน ในกรณีที่บุคคลผู้มีคุณสมบัติตามหัวหน้าคณะในศาลฎีกาตาม (ก) ที่ประชุมใหญ่ศาลฎีกาเลือกบุคคลผู้มีคุณสมบัติตามที่เห็นว่าไม่ต่ำกว่าหัวหน้าคณะในศาลฎีกามาแทน แล้วไม่น้อยกว่าสามสิบก็ได้ การนับระยะเวลาสามสิบวัน ให้เริ่มนับตั้งแต่วันที่ได้รับการคัดเลือกหรือวันสมัครเข้ารับการสรรหา แล้วแต่กรณี ในกรณีเช่นนี้จำเป็นต้องทดสิทธิเลือกได้ คณะกรรมการสรรหาจะประกาศผลระยะเวลาสามสิบวันหรือวรรคสองก็ได้ แต่ตลอดจนเหลือน้อยกว่าสองปีมิได้
มีสัญชาติไทยโดยการเกิด
มีอายุไม่ต่ำกว่าสี่สิบห้าปี แต่ไม่ถึงเจ็ดสิบแปดปีในวันที่ได้รับการคัดเลือกหรือวันสมัครเข้ารับการสรรหา
สำเร็จการศึกษาไม่ต่ำกว่าปริญญาตรีหรือเทียบเท่า
มีความซื่อสัตย์สุจริตเป็นที่ประจักษ์
สุขภาพที่เหมาะสมกับตำแหน่งหน้าที่ได้อย่างมีประสิทธิภาพ
เป็นหรือเคยเป็นตุลาการศาลรัฐธรรมนูญหรือผู้ดำรงตำแหน่งในองค์กรอิสระใด
ลักษณะต้องห้ามตามมาตรา ๗๕ (๑) (๒) (๓) (๔) (๕) (๖) (๗) (๘) (๙) (๑๐) (๑๑) (๑๒) (๑๓)
เคยได้รับโทษจำคุกโดยคำพิพากษาถึงที่สุดให้จำคุก เว้นแต่ในความผิดอันได้กระทำโดยประมาทหรือความผิดลหุโทษ
เป็นหรือเคยเป็นสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร สมาชิกวุฒิสภา ข้าราชการการเมือง หรือสมาชิกสภาท้องถิ่นหรือผู้บริหารท้องถิ่นในระยะสิบปีก่อนเข้ารับการคัดเลือกหรือสรรหา
เป็นหรือเคยเป็นสมาชิกหรือผู้ดำรงตำแหน่งอื่นของพรรคการเมืองในระยะสิบปีก่อนเข้ารับการคัดเลือกหรือสรรหา
เป็นเจ้าของหรือผู้ถือหุ้นในห้างหุ้นส่วนหรือบริษัท
เป็นเจ้าของหรือผู้ถือหุ้นในห้างหุ้นส่วนหรือบริษัท หรือองค์กรที่ดำเนินธุรกิจโดยมุ่งหาผลกำไรหรือรายได้เป็นหลัก หรือเป็นผู้ทำของบุคคลใด
เป็นผู้ประกอบวิชาชีพอิสระ
มีพฤติการณ์อันเป็นการฝ่าฝืนหรือไม่ปฏิบัติตามมาตรฐานทางจริยธรรมอย่างร้ายแรง
ประธานศาลฎีกา เป็นประธานกรรมการ
ประธานสภาผู้แทนราษฎร และผู้นำฝ่ายค้านในสภาผู้แทนราษฎร เป็นกรรมการ
ประธานศาลปกครองสูงสุด เป็นกรรมการ
บุคคลซึ่งองค์กรอิสระแต่งตั้งจากผู้มีคุณสมบัติตามมาตรา ๒๐๐ และไม่มีลักษณะต้องห้ามตามมาตรา ๒๐๑ และไม่เคยปฏิบัติหน้าที่ใด ๆ ในศาลรัฐธรรมนูญหรือองค์กรอิสระ องค์กรละหนึ่งคนเป็นกรรมการ ในกรณีที่ไม่มีผู้ดำรงตำแหน่งกรรมการสรรหาตาม (๒) หรือกรรมการสรรหาตาม (๔) มีไม่ครบไม่ว่าด้วยเหตุใด ให้คณะกรรมการสรรหาประกอบด้วยกรรมการสรรหาที่มีอยู่ ให้สำนักงานเลขาธิการวุฒิสภาปฏิบัติหน้าที่เป็นหน่วยธุรการของคณะกรรมการสรรหา ให้คณะกรรมการสรรหาดำเนินการสรรหาผู้สมควรได้รับการแต่งตั้งเป็นตุลาการศาลรัฐธรรมนูญโดยการประชุมร่วมกันและลงมติด้วยคะแนนเสียงไม่น้อยกว่ากึ่งหนึ่งของจำนวนกรรมการทั้งหมด โดยคำนึงถึงความรู้ ความเชี่ยวชาญ และประสบการณ์ที่หลากหลายในทางกฎหมาย การบริหารราชการแผ่นดิน หรือการบริหารงานขององค์กรอิสระ ในกรณีที่มีผู้ได้รับคะแนนเสียงเท่ากัน ให้คณะกรรมการสรรหาพิจารณาเลือกจากผู้ได้รับคะแนนเสียงเท่ากันนั้นอีกครั้งหนึ่ง และหากยังมีคะแนนเสียงเท่ากันอีก ให้ประธานกรรมการสรรหาเป็นผู้ชี้ขาด ในการสรรหา ให้คณะกรรมการสรรหาปรึกษาหารือเพื่อคัดสรรให้ได้บุคคลซึ่งมีความรู้ดีเป็นที่ยอมรับ มีความหลากหลายในทางปฏิบัติหน้าที่ และเพื่อมิให้ตุลาการทางจริยธรรมเป็นช่องว่างที่ต้องสงสัย โดยก่อนการประกาศรายชื่อผู้สมัคร ให้คณะกรรมการสรรหาดำเนินการสรรหาจากบุคคลที่มีความเหมาะสมเข้ามาได้ด้วย แต่ต้องได้รับความยินยอมของบุคคลนั้น
ในกรณีที่ผู้ได้รับการคัดเลือกไม่ได้รับความเห็นชอบจากที่ประชุมตุลาการศาล ให้ดำเนินการสรรหาหรือคัดเลือกบุคคลใหม่แทนผู้ที่ไม่ได้รับความเห็นชอบต่อไป เมื่อผู้ได้รับการสรรหาหรือคัดเลือกได้รับความเห็นชอบจากที่ประชุมตุลาการศาลแล้ว ให้เลือกกันเองในที่ประชุมเป็นประธานศาลรัฐธรรมนูญ แล้วแจ้งผลให้ประธานวุฒิสภาทราบ ให้ประชาชนผู้มีสิทธิออกเสียงตามกฎหมายว่าด้วยการออกเสียงประชามติ รัฐธรรมนูญและตุลาการศาลรัฐธรรมนูญ และเป็นผู้ลงนามรับสนองพระบรมราชโองการ
รัฐธรรมนูญโดยยังมิได้พ้นจากตำแหน่งตามมาตรา ๒๐๖ (๒) (๗) หรือ (๘) หรือยัง ประกอบวิชาชีพตาม (๑) อยู่ ต้องแสดงหลักฐานว่าได้ลาออกหรือเลิกประกอบวิชาชีพตาม
กำหนด จึงถือเป็นอันครบถ้วนที่ประชาชนผู้มีสิทธิออกเสียงตามกฎหมายว่าด้วยการออกเสียง ประชามติ ในกรณีที่ไม่แสดงหลักฐานภายในกำหนดเวลาดังกล่าว ให้ถือว่าผู้นั้นสละสิทธิและ ให้ดำเนินการคัดเลือกหรือสรรหาใหม่
รับความเห็นชอบจากวุฒิสภาจำนวนไม่เพียงพอกับกรณีความ ให้ผู้ได้รับความเห็นชอบเลือก กันเองให้คนหนึ่งเป็นประธานศาลรัฐธรรมนูญแล้วแจ้งผลให้ประธานวุฒิสภาทราบโดยไม่ ต้องรอให้ผู้ได้รับความเห็นชอบครบถ้วนก่อน และเมื่อโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมแต่งตั้งแล้ว ให้ศาลรัฐธรรมนูญจัดให้มีการประชุมกันและกำหนดข้อปฏิบัติในการปฏิบัติหน้าที่โดยเร็วที่สุดนั้น ให้ถือว่าศาลรัฐธรรมนูญประกอบด้วยตุลาการศาลรัฐธรรมนูญเท่าที่มีอยู่
แต่เป็นที่พ้นระหว่างวิชาชีพหรือแต่งตั้ง และให้การวินิจฉัยนั้นไม่ได้เพราะรายละเอียด
รัฐธรรมนูญพ้นจากตำแหน่งเมื่อ
ขาดคุณสมบัติตามมาตรา ๒๐๖ หรือมีลักษณะต้องห้ามตามมาตรา ๒๐๒
ตาย
ลาออก
มีอายุครบเจ็ดสิบปีบริบูรณ์
ศาลรัฐธรรมนูญมีมติให้พ้นจากตำแหน่งด้วยคะแนนเสียงไม่น้อยกว่า สามในสี่ของตุลาการศาลรัฐธรรมนูญทั้งหมดที่มีอยู่เพราะเหตุฝ่าฝืนหรือไม่ปฏิบัติตาม มาตรฐานทางจริยธรรมของตุลาการศาลรัฐธรรมนูญ
พ้นจากตำแหน่งเพราะเหตุตามมาตรา ๒๕๙ วรรคสาม ประธานศาลรัฐธรรมนูญซึ่งลาออกจากตำแหน่ง ให้พ้นจากตำแหน่ง ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญด้วย ในกรณีที่มีการพ้นจากตำแหน่งของตุลาการศาลรัฐธรรมนูญพ้นจากตำแหน่งว่างลง ให้ตุลาการ ศาลรัฐธรรมนูญที่พ้นจากตำแหน่งดำเนินการให้ต่อไปจนกว่าจะมีการแต่งตั้งตุลาการศาล รัฐธรรมนูญใหม่แทน ในกรณีที่มีปัญหาเกี่ยวกับการพ้นจากตำแหน่งของตุลาการศาลรัฐธรรมนูญผู้ใด ให้ดำเนินการตามที่มาตรา ๒๐๓
หรือ (๑๐) หรือให้เป็นไปตามข้อบังคับของคณะกรรมการการเลือกตั้งตามมาตรา ๒๐๓ เป็นผู้วินิจฉัย คำวินิจฉัยของคณะกรรมการการเลือกตั้งให้เป็นที่สุด การร้องขอ ผู้มีสิทธิร้องขอ การพิจารณา และการวินิจฉัยตามวรรคหนึ่ง ให้เป็นไปตามหลักเกณฑ์และวิธีการที่บัญญัติไว้ในพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยวิธีการพิจารณาของศาลรัฐธรรมนูญ
บทบัญญัติในมาตรานี้มิให้ใช้บังคับกรณีมีตุลาการศาลรัฐธรรมนูญเหลืออยู่ไม่ถึงห้าคน
พิจารณาวินิจฉัยความชอบด้วยรัฐธรรมนูญของกฎหมายหรือร่างกฎหมาย
พิจารณาวินิจฉัยปัญหาเกี่ยวกับหน้าที่และอำนาจของสภาผู้แทนราษฎร วุฒิสภา รัฐสภา คณะรัฐมนตรี หรือองค์กรอิสระ
หน้าที่และอำนาจอื่นตามที่บัญญัติไว้ในรัฐธรรมนูญ การยื่นคำร้องและเงื่อนไขในการยื่นคำร้อง การพิจารณาวินิจฉัย การทำคำวินิจฉัย และการดำเนินการของศาลรัฐธรรมนูญ นอกจากที่บัญญัติไว้ในรัฐธรรมนูญนี้ ให้เป็นไปตามพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยวิธีการพิจารณาของศาลรัฐธรรมนูญ ให้บทบัญญัติในมาตรา ๑๕๔ มาตรา ๑๕๕ มาตรา ๑๕๖ และมาตรา ๑๕๗ มาใช้บังคับแก่ศาลรัฐธรรมนูญโดยอนุโลม
คำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญให้ถือเสียงข้างมาก เว้นแต่รัฐธรรมนูญจะบัญญัติไว้เป็นอย่างอื่น เมื่อศาลรัฐธรรมนูญรับเรื่องไว้พิจารณาแล้ว ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญผู้ใดจะปฏิบัติหน้าที่ในเรื่องนั้นมิได้ในกรณีที่ตนเองหรือบุตรหลานของตนมีส่วนได้เสียในเรื่องนั้น คำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญให้เป็นเด็ดขาด มีผลผูกพันรัฐสภา คณะรัฐมนตรี ศาล องค์กรอิสระ และหน่วยงานของรัฐ
ในกรณีที่ศาลรัฐธรรมนูญเห็นว่าคำคัดค้านเกี่ยวกับองค์คณะของศาลตามวรรคหนึ่ง ไม่เป็นกระบวนการได้กระทบการวินิจฉัย คำคัดค้านนั้นจะไม่รับฟังและถือว่าไม่จำเป็นต้องวินิจฉัย คำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญให้ใช้ได้ในคดีทั้งปวง แต่ไม่กระทบต่อคำ พิพากษาของศาลอื่นซึ่งถึงที่สุดแล้ว เว้นแต่ในคดีอาญาให้เฉพาะผู้ซึ่งสมควรถูกกล่าวหาพิพากษา กระทำความผิดตามบทบัญญัติแห่งกฎหมายที่ศาลรัฐธรรมนูญวินิจฉัยว่าไม่ชอบด้วย มาตรา 5 นั้น เป็นผู้ไม่เคยกระทำความผิดดังกล่าว หรือคำที่ศาลรัฐธรรมนูญวินิจฉัยให้ปล่อยตัว ไป แต่ห้ามมิให้เอาคำวินิจฉัยที่วินิจฉัยว่าขัดต่อเจตนารมณ์หรือศีลธรรมอันดีมาใช้
องค์กรอิสระ
บททั่วไป
การปฏิบัติหน้าที่และการใช้อำนาจขององค์กรอิสระต้องเป็นไปโดยสุจริต เที่ยงธรรม กล้าหาญ และปราศจากอคติทั้งปวงในการใช้ดุลพินิจ
(1) มีอายุไม่ต่ำกว่าสี่สิบห้าปี แต่ไม่เกินเจ็ดสิบปี (2) มีคุณสมบัติตามมาตรา 201 (1) (3) (4) และ (6) (3) ไม่มีลักษณะต้องห้ามตามมาตรา 202
ให้คำความในมาตรา ๒๐๘ มาตรา ๒๐๙ มาตรา ๒๑๐ และมาตรา ๒๑๑ มาใช้บังคับแก่การจรรยามรรยาทหนึ่งโดยอนุโลม
ตาย
ลาออก
ขาดคุณสมบัติหรือมีลักษณะต้องห้ามทั้งในไปตามมาตรา ๒๖ หรือขาดคุณสมบัติหรือมีลักษณะต้องห้ามเฉพาะตามมาตรา ๒๖ มาตรา ๒๗ มาตรา ๒๘ หรือมาตรา ๒๖ วรรคสอง และตามกฎหมายที่ตราขึ้นตามมาตรา ๒๖ วรรคสี่ แล้วแต่กรณี ให้คำความในมาตรา ๒๐๗ วรรคสอง วรรคสาม วรรคสี่ และวรรคห้า และมาตรา ๒๐๙ มาใช้บังคับแก่การพ้นจากตำแหน่งของผู้ดำรงตำแหน่งในองค์กรอิสระโดยอนุโลม ในกรณีที่ผู้ดำรงตำแหน่งในองค์กรอิสระต้องหยุดปฏิบัติหน้าที่ตามมาตรา ๒๐๕ วรรคสาม ถ้ามีจำนวนเหลืออยู่ไม่ถึงกึ่งหนึ่ง ให้คำความในมาตรา ๒๐๗ มาใช้บังคับโดยอนุโลม
กระทำการขึ้นไม่ชอบด้วยกฎหมายอยู่ในหน้าที่และอำนาจขององค์กรอิสระอื่น ให้แจ้งองค์กรอิสระนั้นทราบเพื่อดำเนินการตามหน้าที่และอำนาจต่อไป
คณะกรรมการการเลือกตั้ง
(1) ผู้มีความรู้ความเชี่ยวชาญในสาขาวิชาการต่าง ๆ หรือมีประโยชน์แก่การบริหารและจัดการการเลือกตั้งอย่างสุจริตและเที่ยงธรรม และมีความซื่อสัตย์สุจริตเป็นที่ประจักษ์ ซึ่งได้รับการสรรหาจากคณะกรรมการสรรหา จำนวนห้าคน (2) ผู้มีความรู้ ความเชี่ยวชาญ และประสบการณ์ด้านกฎหมาย มีความซื่อสัตย์สุจริตเป็นที่ประจักษ์และเคยดำรงตำแหน่งไม่ต่ำกว่ารองปลัดกระทรวง หรือดำรงตำแหน่งไม่ต่ำกว่ารองอธิบดีมาแล้วเป็นเวลาไม่น้อยกว่าห้าปี ซึ่งได้รับการสรรหาจากที่ประชุมใหญ่ศาลฎีกา จำนวนสองคน ผู้ซึ่งจะได้รับการสรรหาเป็นกรรมการการเลือกตั้งตาม (1) ต้องมีคุณสมบัติตามมาตรา 26 (2) (3) (4) (6) หรือ (7) หรือ (8) หรือเป็นผู้ทำงานหรือเคยทำงานในภาคประชาสังคมมาแล้วเป็นเวลาไม่น้อยกว่าสิบปี ทั้งนี้ ตามที่คณะกรรมการสรรหาประกาศกำหนด
ในระหว่างที่กรรมการการเลือกตั้งพ้นจากตำแหน่งก่อนอายุครบ และยังไม่มีการแต่งตั้งกรรมการการเลือกตั้งแทนตำแหน่งที่ว่าง ให้คณะกรรมการการเลือกตั้งที่เหลืออยู่ปฏิบัติหน้าที่ต่อไปได้ แต่ถ้าสมาชิกกรรมการการเลือกตั้งเหลืออยู่ไม่ถึงสี่คนให้กระทำได้แต่เฉพาะการที่จำเป็นอื่นไม่อาจหลีกเลี่ยงได้
(1) จัดหรือดำเนินการให้มีการจัดการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร การเลือกสมาชิกวุฒิสภา การเลือกตั้งสมาชิกสภาท้องถิ่นและผู้บริหารท้องถิ่น และการออกเสียงประชามติ (2) ควบคุมดูแลการเลือกตั้งและการเลือกตาม (1) ให้เป็นไปโดยสุจริตและเที่ยงธรรม และควบคุมดูแลการออกเสียงประชามติให้เป็นไปโดยชอบด้วยกฎหมายเพื่อการนี้ ให้มีอำนาจสั่งการหรือไต่สวนเพื่อดำเนินการที่จำเป็นหรือที่เห็นสมควร (3) เมื่อผลการสืบสวนหรือไต่สวนตาม (2) หรือผลแห่งการพิจารณาเหตุอันควรสงสัยว่าการเลือกตั้งหรือการจัดการเลือกตั้ง (1) มิได้เป็นไปโดยสุจริตหรือเที่ยงธรรมหรือการออกเสียงประชามติไม่เป็นไปโดยชอบด้วยกฎหมาย ให้มีอำนาจสั่งให้มีการเปลี่ยนแปลงหรือยกเลิกการเลือกตั้งหรือการเลือก หรือออกเสียงประชามติ และสั่งให้ดำเนินการเลือกตั้ง เลือก หรือออกเสียงประชามติใหม่ในหน่วยเลือกตั้งบางหน่วย หรือทุกหน่วย
สั่งระงับการใช้สิทธิสมัครรับเลือกตั้งของผู้สมัครรับเลือกตั้งหรือผู้สมัครรับเลือกตาม (จ) ไว้เป็นการชั่วคราวเป็นระยะเวลาไม่เกินหนึ่งปี เมื่อมีหลักฐานอันควรเชื่อได้ว่าผู้นั้นกระทำการทุจริตในการกระทำของบุคคลอื่น ที่มีลักษณะเป็นการทุจริตหรือทำให้การเลือกตั้งหรือการเลือกตั้งเป็นไปโดยสุจริตหรือเที่ยงธรรม
ดูแลการดำเนินงานของพรรคการเมืองให้เป็นไปตามกฎหมาย
หน้าที่และอำนาจอื่นตามรัฐธรรมนูญหรือกฎหมาย ในการสืบสวนหรือไต่สวนตาม (1) คณะกรรมการการเลือกตั้งจะมอบหมายให้กรรมการการเลือกตั้งคนใดคนหนึ่ง หรือมอบหมายให้เลขาธิการคณะกรรมการการเลือกตั้งเป็นผู้ดำเนินการ หรือมอบหมายให้คณะอนุกรรมการการเลือกตั้งภายใต้การกำกับของกรรมการการเลือกตั้งตามหลักเกณฑ์และวิธีการที่คณะกรรมการการเลือกตั้งกำหนดก็ได้ การใช้อำนาจตาม (3) ให้กรรมการการเลือกตั้งแต่ละคนซึ่งพบเห็นการกระทำความผิดมีอำนาจระงับได้สำหรับหน่วยเลือกตั้งหรือเขตเลือกตั้งที่พบเห็นการกระทำความผิด ทั้งนี้ ตามหลักเกณฑ์ วิธีการ และเงื่อนไขที่คณะกรรมการการเลือกตั้งกำหนด
มีให้นับสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรหรือสมาชิกวุฒิสภาซึ่งพ้นจากปฏิบัติหน้าที่ตามวรรคสี่เป็นจำนวนสมาชิกทั้งหมดเท่าที่มีอยู่ของสภาผู้แทนราษฎรหรือวุฒิสภา แล้วแต่กรณี ให้นำมาตรา ๑๓ ที่ใช้บังคับกับการเลือกตั้งสมาชิกสภาท้องถิ่นหรือผู้บริหารท้องถิ่นด้วยโดยอนุโลม แต่ให้อำนาจของคณะกรรมการเป็นอำนาจของศาลฎีกา และให้คำสั่งหรือคำพิพากษาของศาลฎีกาเป็นที่สุด การพิจารณาคำพิพากษาของศาลฎีกาพิพากษาตามมาตรา ๑๓ ให้เป็นไปตามระเบียบของที่ประชุมใหญ่ของศาลฎีกาซึ่งต้องกำหนดให้ชัดเจนไม่ล่าช้าและให้ดำเนินการโดยรวดเร็ว
ในกรณีที่มีการจัดการการเลือกตั้งในเขตเดียวกันหรือหลายเขต หรือซับหรือคณะกรรมการการเลือกตั้งในกรณีอื่น ให้รายงานต่อประธานกรรมการการเลือกตั้งโดยด่วน และให้ประธานกรรมการการเลือกตั้งมีอำนาจสั่งการได้ แต่ถ้าประธานกรรมการการเลือกตั้งไม่สามารถปฏิบัติหน้าที่ได้เป็นอำนาจของคณะกรรมการการเลือกตั้งที่มีอยู่เป็นผู้ดำเนินการ
ผู้ตรวจการแผ่นดิน
ผู้ซึ่งได้รับการสรรหาต้องเป็นผู้มีความซื่อสัตย์สุจริตเป็นที่ประจักษ์ และมีความรู้ ความเชี่ยวชาญ และประสบการณ์เกี่ยวกับการบริหารราชการแผ่นดินไม่ต่ำกว่าหนึ่งปีหรือหัวหน้าส่วนราชการที่มีนายกรัฐมนตรีหรือหัวหน้าส่วนราชการที่มีนายกรัฐมนตรีหรือหัวหน้าส่วนราชการที่มีนายกรัฐมนตรีหรือหัวหน้าส่วนราชการที่มีนายกรัฐมนตรีหรือหัวหน้าส่วนราชการที่มีนายกรัฐมนตรีหรือหัวหน้าส่วนราชการที่มีนายกรัฐมนตรีหรือหัวหน้าส่วนราชการที่มีนายกรัฐมนตรีหรือหัวหน้าส่วนราชการที่มีนายกรัฐมนตรีหรือหัวหน้าส่วนราชการที่มีนายกรัฐมนตรีหรือหัวหน้าส่วนราชการที่มีนายกรัฐมนตรีหรือหัวหน้าส่วนราชการที่มีนายกรัฐมนตรีหรือหัวหน้าส่วนราชการที่มีนายกรัฐมนตรีหรือหัวหน้าส่วนราชการที่มีนายกรัฐมนตรีหรือหัวหน้าส่วนราชการที่มีนายกรัฐมนตรีหรือหัวหน้าส่วนราชการที่มีนายกรัฐมนตรีหรือหัวหน้าส่วนราชการที่มีนายกรัฐมนตรีหรือหัวหน้าส่วนราชการที่มีนายกรัฐมนตรีหรือหัวหน้าส่วนราชการที่มีนายกรัฐมนตรีหรือหัวหน้าส่วนราชการที่มีนายกรัฐมนตรีหรือหัวหน้าส่วนราชการที่มีนายกรัฐมนตรีหรือหัวหน้าส่วนราชการที่มีนายกรัฐมนตรีหรือหัวหน้าส่วนราชการที่มีนายกรัฐมนตรีหรือหัวหน้าส่วนราชการที่มีนายกรัฐมนตรีหรือหัวหน้าส่วนราชการที่มีนายกรัฐมนตรีหรือหัวหน้าส่วนราชการที่มีนายกรัฐมนตรีหรือหัวหน้าส่วนราชการที่มีนายกรัฐมนตรีหรือหัวหน้าส่วนราชการที่มีนายกรัฐมนตรีหรือหัวหน้าส่วนราชการที่มีนายกรัฐมนตรีหรือหัวหน้าส่วนราชการที่มีนายกรัฐมนตรีหรือหัวหน้าส่วนราชการที่มีนายกรัฐมนตรีหรือหัวหน้าส่วนราชการที่มีนายกรัฐมนตรีหรือหัวหน้าส่วนราชการที่มีนายกรัฐมนตรีหรือหัวหน้าส่วนราชการที่มีนายกรัฐมนตรีหรือหัวหน้าส่วนราชการที่มีนายกรัฐมนตรีหรือหัวหน้าส่วนราชการที่มีนายกรัฐมนตรีหรือหัวหน้าส่วนราชการที่มีนายกรัฐมนตรีหรือหัวหน้าส่วนราชการที่มีนายกรัฐมนตรี ตามกฎหมายของหน่วยงานของรัฐหรือเจ้าหน้าที่ของรัฐ เพื่อเสนอแนะต่อหน่วยงานของรัฐ ที่เกี่ยวข้องให้ยุติหรือระงับความเดือดร้อนหรือความไม่เป็นธรรมดังกล่าว
เสนอต่อคณะรัฐมนตรีให้พิจารณาดำเนินการที่หน่วยงานของรัฐยังมิได้ปฏิบัติ ให้ถูกต้องครบถ้วนตามหมวด ๕ หน้าที่ของรัฐ ในกรณีที่หน่วยงานของรัฐที่เกี่ยวข้องไม่ดำเนินการตามข้อเสนอแนะของผู้ตรวจการแผ่นดินตาม (๑) หรือ (๒) โดยไม่มีเหตุผลสมควร ให้ผู้ตรวจการแผ่นดินแจ้งต่อคณะรัฐมนตรีทราบเพื่อการดำเนินการตามที่เห็นสมควรต่อไป ในการดำเนินการตาม (๑) หรือ (๒) หากเป็นกรณีที่เกี่ยวกับการละเมิด สิทธิมนุษยชน ให้ผู้ตรวจการแผ่นดินส่งเรื่องให้คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติดำเนินการต่อไป
บทบัญญัติแห่งกฎหมายใดมีปัญหาเกี่ยวกับความขัดต่อรัฐธรรมนูญ ให้เสนอหรือร้องขอให้ศาลรัฐธรรมนูญ และให้ศาลรัฐธรรมนูญพิจารณาวินิจฉัยโดยไม่ชักช้า ทั้งนี้ ตามพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยวิธี พิจารณาของศาลรัฐธรรมนูญ
กฎ คำสั่ง หรือการกระทำอื่นใดของหน่วยงานของรัฐหรือเจ้าหน้าที่ ของรัฐ มีปัญหาเกี่ยวกับความชอบด้วยรัฐธรรมนูญหรือกฎหมาย ให้เสนอเรื่องหรือร้องขอให้ศาลปกครองพิจารณาวินิจฉัย ทั้งนี้ ตามพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยวิธีพิจารณาของศาลปกครองและกฎหมายว่าด้วยการจัดตั้งศาลปกครองและวิธีพิจารณาคดีปกครอง
คณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติ
ผู้ที่ได้รับการสรรหาต้องเป็นผู้มีความซื่อสัตย์สุจริตเป็นที่ประจักษ์ มี ความรู้ ความเชี่ยวชาญ และประสบการณ์ด้านกฎหมาย บัญชี เศรษฐศาสตร์ การบริหารราชการแผ่นดิน หรือการอื่นใดอันเป็นประโยชน์ต่อการป้องกันและปราบปรามการทุจริต และต้องเป็นผู้มีความกล้าหาญและมีความเป็นกลางทางการเมือง
รับราชการหรือเคยรับราชการในตำแหน่งไม่ต่ำกว่าอธิบดีหรือหัวหน้าส่วนราชการที่เทียบเท่ามาแล้วไม่น้อยกว่าห้าปี
รับราชการหรือเคยรับราชการในตำแหน่งไม่ต่ำกว่าอธิบดีหรือหัวหน้าส่วนราชการที่เทียบเท่ามาแล้วไม่น้อยกว่าห้าปี
เป็นหรือเคยเป็นผู้ดำรงตำแหน่งผู้พิพากษาอัยการสูงสุดตุลาการรัฐธรรมนูญ หรือหน่วยงานของรัฐที่มิใช่เป็นส่วนราชการที่จัดตั้งตามกฎหมายเฉพาะไม่น้อยกว่าห้าปี (c) ดำรงตำแหน่งหรือเคยดำรงตำแหน่งศาสตราจารย์ของมหาวิทยาลัยในประเทศไทยมาแล้วไม่น้อยกว่าห้าปี และยังมีผลงานทางวิชาการเป็นที่ประจักษ์
เป็นหรือเคยเป็นผู้ประกอบวิชาชีพที่กฎหมายรับรองการประกอบวิชาชีพโดยประกอบวิชาชีพอย่างสม่ำเสมอและต่อเนื่องมาเป็นเวลไม่น้อยกว่าสิบปีนับถึงวันที่ได้รับการเสนอชื่อ และได้รับการรับรองการประกอบวิชาชีพจากองค์กรวิชาชีพนั้น
เป็นผู้มีความรู้ความสามารถและประสบการณ์ด้านการบริหารการเงิน การคลัง การบัญชี หรือการบริหารกิจการสาธารณะในระดับไม่น้อยกว่าผู้บริหารระดับสูงของข้าราชการพลเรือนสามัญมาแล้วไม่น้อยกว่าสิบปี
เคยเป็นผู้ดำรงตำแหน่งตาม (1) (2) (3) (4) หรือ (5) รวมกันไม่น้อยกว่าสิบปี การนับระยะเวลาตามวรรคสอง ให้นับถึงวันที่ได้รับการเสนอชื่อหรือวันสมัครเข้ารับการสรรหา แล้วแต่กรณี
ในระหว่างที่กรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติพ้นจากตำแหน่งก่อนวาระและยังไม่มีการแต่งตั้งกรรมการแทนตำแหน่งที่ว่าง ให้กรรมการที่เหลืออยู่ปฏิบัติหน้าที่ต่อไป เว้นแต่มีจำนวนไม่ถึงกึ่งหนึ่งหรือปฏิบัติหน้าที่ไม่ได้
(1) ได้สอบสวนและมีความเห็นกรณีมีการกล่าวหาว่าผู้ดำรงตำแหน่งทางการเมือง ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญ ผู้ดำรงตำแหน่งในองค์กรอิสระ หรือผู้ดำรงตำแหน่งในแผ่นดิน ผู้ใดมีพฤติการณ์ร่ำรวยผิดปกติ ทุจริตต่อหน้าที่ หรือจงใจปฏิบัติหน้าที่หรือใช้อำนาจขัดต่อบทบัญญัติแห่งรัฐธรรมนูญหรือกฎหมาย หรือฝ่าฝืนหรือไม่ปฏิบัติตามมาตรฐานจริยธรรมอย่างร้ายแรง เพื่อดำเนินการต่อไปตามรัฐธรรมนูญหรือพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยการป้องกันและปราบปรามการทุจริต (2) ได้สอบสวนและวินิจฉัยกรณีเจ้าหน้าที่ของรัฐร่ำรวยผิดปกติ กระทำความผิดทุจริตต่อหน้าที่ หรือกระทำความผิดต่อตำแหน่งหน้าที่ราชการ หรือกระทำความผิดต่อตำแหน่งหน้าที่ในการยุติธรรมเพื่อดำเนินการต่อไปตามพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยการป้องกันและปราบปรามการทุจริต (3) ดำรงตำแหน่งใหม่ในกรณีที่ตำแหน่งเดิมพ้นไปแล้วแต่ยังไม่มีการแต่งตั้งผู้ดำรงตำแหน่งใหม่หรือยังไม่มีการสรรหา ผู้สมัครเข้ารับการสรรหา หรือผู้ได้รับการเสนอชื่อเพื่อดำรงตำแหน่งใหม่ในกรณีที่ตำแหน่งเดิมพ้นไปแล้วแต่ยังไม่มีการแต่งตั้งผู้ดำรงตำแหน่งใหม่หรือยังไม่มีการสรรหา ผู้สมัครเข้ารับการสรรหา หรือผู้ได้รับการเสนอชื่อเพื่อดำรงตำแหน่งใหม่ในกรณีที่ตำแหน่งเดิมพ้นไปแล้วแต่ยังไม่มีการแต่งตั้งผู้ดำรงตำแหน่งใหม่หรือยังไม่มีการสรรหา ผู้สมัครเข้ารับการสรรหา หรือผู้ได้รับการเสนอชื่อเพื่อดำรงตำแหน่งใหม่ในกรณีที่ตำแหน่งเดิมพ้นไปแล้วแต่ยังไม่มีการแต่งตั้งผู้ดำรงตำแหน่งใหม่หรือยังไม่มีการสรรหา ผู้สมัครเข้ารับการสรรหา หรือผู้ได้รับการเสนอชื่อเพื่อดำรงตำแหน่งใหม่ในกรณีที่ตำแหน่งเดิมพ้นไปแล้วแต่ยังไม่มีการแต่งตั้งผู้ดำรงตำแหน่งใหม่หรือยังไม่มีการสรรหา ผู้สมัครเข้ารับการสรรหา หรือผู้ได้รับการเสนอชื่อเพื่อดำรงตำแหน่งใหม่ในกรณีที่ตำแหน่งเดิมพ้นไปแล้วแต่ยังไม่มีการแต่งตั้งผู้ดำรงตำแหน่งใหม่หรือยังไม่มีการสรรหา ในการปฏิบัติหน้าที่ตาม (๑) (๒) และ (๓) ให้เป็นหน้าที่ของคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติที่จะต้องจัดให้มีกลไกการขับเคลื่อนทางที่จะทำให้การปฏิบัติหน้าที่มีประสิทธิภาพที่เกิดความรวดเร็ว สุจริต และเที่ยงธรรม ในกรณีจำเป็นอาจมอบหมายให้หน่วยงานของรัฐที่มีหน้าที่และอำนาจเกี่ยวข้องกับการป้องกันและปราบปรามการทุจริตดำเนินการแทนในเรื่องที่มิได้เป็นความผิดอาญาแผ่นดินหรือที่เป็นการกระทำของเจ้าหน้าที่เพื่อรัฐบางระดับหรือกำหนดให้พนักงานเจ้าหน้าที่ของหน่วยรัฐรายงานคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติในเรื่องที่ผู้ดำเนินการสอบสวนหรือไต่สวนเมื่อมีข้อเท็จจริงหลากหลาย วิธีการ และเงื่อนไขที่บัญญัติไว้ในพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยการป้องกันและปราบปรามการทุจริตได้
ถ้าเป็นกรณีที่ศาลหรือไม่ปฏิบัติตามมาตรฐานทางจริยธรรมอย่างร้ายแรง ให้เสนอเรื่องต่อศาลฎีกาเพื่อวินิจฉัย ทั้งนี้ ให้ดำเนินการในมาตรา ๒๖๒ วรรคสอง มาใช้บังคับกับการพิจารณาพิพากษาของศาลฎีกาโดยอนุโลม
กรณีส่วนกลาง (๑) ให้ส่งมอบการไต่สวนไปยังอัยการสูงสุดเพื่อดำเนินการฟ้องคดีต่อศาลฎีกา ตามมาตรา ๒๖๒ วรรคสอง หรือดำเนินการอื่นตามพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยการป้องกันและปราบปรามการทุจริต การไต่สวนข้อเท็จจริงและมีมติสอบสวนกรณีหนึ่ง คณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติต้องดำเนินการให้แล้วเสร็จภายในระยะเวลาที่กำหนดไว้ในพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยการป้องกันและปราบปรามการทุจริต เมื่อคดีถูกฟ้องศาลฎีกาและศาลฎีกาของผู้ดำรงตำแหน่งทางการเมืองรับฟ้อง ให้ผู้ถูกกล่าวหาหยุดปฏิบัติหน้าที่ที่ตนทำอาจจะฝ่าฝืนกฎหมาย เว้นแต่ศาลฎีกาของผู้ดำรงตำแหน่งทางการเมืองมีคำสั่งเป็นอย่างอื่น ในกรณีที่ศาลฎีกาของผู้ดำรงตำแหน่งทางการเมืองมีคำพิพากษาว่าผู้ถูกกล่าวหากระทำความผิดตามที่ถูกกล่าวหา ให้ผู้ถูกกล่าวหาพ้นจากตำแหน่งนับแต่วันที่ศาลมีคำพิพากษา และให้ถือว่าผู้นั้นไม่มีสิทธิสมัครรับเลือกตั้งหรือสมัครเข้ารับตำแหน่งทางการเมืองหรือดำรงตำแหน่งในหน่วยงานของรัฐอีกต่อไป และไม่สามารถอ้างสิทธิตำแหน่งทางการเมืองหรือดำรงตำแหน่งในหน่วยงานของรัฐอีกต่อไป ในกรณีที่ศาลฎีกาแสดงคำพิพากษาว่าผู้ดำรงตำแหน่งทางการเมืองผู้ถูกกล่าวหากระทำความผิดฐานจงใจปกปิดทรัพย์สิน ให้ทรัพย์สินที่ปกปิดนั้นตกเป็นของแผ่นดิน ที่ผู้นั้นได้มาจากการกระทำความผิด รวมทั้งบรรดาทรัพย์สินหรือประโยชน์อื่นใดที่ได้มาแทนทรัพย์สินนั้นตกเป็นของแผ่นดิน การพิจารณาของศาลฎีกาและศาลฎีกาแผนกคดีอาญาของผู้ดำรงตำแหน่งทางการเมือง ให้ดำเนินการไต่สวนของคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติตามหลักในการพิจารณา และเพื่อประโยชน์แห่งความยุติธรรม ให้ศาลมีอำนาจไต่สวนข้อเท็จจริงและพยานหลักฐานเพิ่มเติมได้ ให้นำมาตรการบังคับใช้กับบุคคลที่มีเหตุอันควรสงสัยตามมาตรา ๒๗๓ (๓) จึงไม่ยื่นบัญชีแสดงรายการทรัพย์สินและหนี้สิน หรือจงใจยื่นบัญชีแสดงรายการทรัพย์สินหรือหนี้สินอันเป็นเท็จหรือปกปิดข้อเท็จจริงที่ควรแจ้งให้ทราบ และมีพฤติการณ์อันควรเชื่อได้ว่ามีเจตนาไม่แสดงบัญชีทรัพย์สินหรือหนี้สินนั้นด้วยโดยอนุโลม
คุณสมบัติ ลักษณะต้องห้าม หน้าที่และอำนาจ วิธีการไต่สวน ระยะเวลา การไต่สวนและการดำเนินการอื่นตามมาตรานี้ให้เป็นไปตามที่บัญญัติไว้ในกฎหมายบัญญัติ
ถ้าเห็นว่าข้อกล่าวหาไม่มีมูลให้สั่งยุติเรื่อง และให้แจ้งคำสั่งดังกล่าวเป็นที่สุด
ถ้าเห็นว่าผู้ถูกกล่าวหาได้กระทำหรือไม่ปฏิบัติตามมาตรฐานทางจริยธรรมอย่างร้ายแรงให้เสนอเรื่องต่อคณะกรรมการเพื่อวินิจฉัย โดยให้นำความในมาตรา ๒๗๕ วรรคสาม วรรคสี่ และวรรคห้า มาใช้บังคับโดยอนุโลม
ถ้าเห็นว่าผู้ถูกกล่าวหามีพฤติการณ์ตามที่ถูกกล่าวหา และเห็นควรดำเนินการ ให้ส่งคำวินิจฉัยไปยังอัยการสูงสุดเพื่อดำเนินการฟ้องคดีต่อศาลฎีกาแผนกคดีอาญาของผู้ดำรงตำแหน่งทางการเมือง และให้กำหนดระยะเวลาในการฟ้องคดีตามวรรคสามและวรรคสี่มาใช้บังคับโดยอนุโลม
คณะกรรมการตรวจเงินแผ่นดิน
ผู้ซึ่งได้รับการสรรหาต้องเป็นผู้มีความซื่อสัตย์สุจริตเป็นที่ประจักษ์ มีความรู้ ความเชี่ยวชาญ และประสบการณ์เกี่ยวกับการตรวจเงินแผ่นดิน กฎหมาย การบัญชี การตรวจสอบภายใน การเงินการคลัง และต้องเป็นที่เป็นประโยชน์ต่อการตรวจเงินแผ่นดิน ทั้งนี้ เป็นมาลาไม่เกินหกสิบปี
วางนโยบายการตรวจเงินแผ่นดิน
กำหนดหลักเกณฑ์มาตรฐานเกี่ยวกับการตรวจเงินแผ่นดิน
กำกับการตรวจเงินแผ่นดินให้เป็นไปตาม (๑) และ (๒) และกฎหมายว่าด้วยวินัยการเงินการคลังของรัฐ
ให้คำปรึกษา แนะนำ หรือเสนอแนะเกี่ยวกับการใช้จ่ายเงินแผ่นดินให้เป็นไปตามกฎหมายว่าด้วยวินัยการเงินการคลังของรัฐ รวมทั้งการให้แนะนำหน่วยงานของรัฐในการแก้ไขข้อบกพร่องเกี่ยวกับการใช้จ่ายเงินแผ่นดิน
สั่งลงโทษทางปกครองกรณีมีการกระทำผิดกฎหมายว่าด้วยวินัยการเงินการคลังของรัฐ การดำเนินการตามวรรคหนึ่ง ให้เป็นไปตามพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยการตรวจเงินแผ่นดิน ผู้ถูกสั่งลงโทษตาม (๕) อาจอุทธรณ์ต่อศาลปกครองสูงสุดได้ภายในกำหนดสิบวันนับแต่วันที่ได้รับคำสั่ง ในการพิจารณาของศาลปกครองสูงสุดต้องคำนึงถึงนโยบายการตรวจเงินแผ่นดินและหลักเกณฑ์มาตรฐานเกี่ยวกับการตรวจเงินแผ่นดินตาม (๑) และ (๒) ประกอบด้วย
ผู้ว่าการตรวจเงินแผ่นดินต้องมีคุณสมบัติและไม่มีลักษณะต้องห้ามเช่นเดียวกับกรรมการตรวจเงินแผ่นดิน ผู้ว่าการตรวจเงินแผ่นดินต้องเป็นผู้ซึ่งมีความซื่อสัตย์สุจริตเป็นที่ประจักษ์ มีความรู้ความเชี่ยวชาญ และประสบการณ์เกี่ยวกับการตรวจเงินแผ่นดิน กฎหมาย การบัญชี การตรวจสอบภายใน การเงินการคลัง และต้องเป็นที่เป็นประโยชน์ต่อการตรวจเงินแผ่นดิน การสรรหา การคัดเลือก และการเสนอชื่อผู้ว่าการตรวจเงินแผ่นดินให้เป็นไปตามพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยการตรวจเงินแผ่นดิน
ตรวจเงินแผ่นดินตามนโยบายการตรวจเงินแผ่นดินและหลักเกณฑ์มาตรฐานเกี่ยวกับการตรวจเงินแผ่นดินที่คณะกรรมการตรวจเงินแผ่นดินกำหนด และตามกฎหมายว่าด้วยวินัยการเงินการคลังของรัฐ
ตรวจผลสัมฤทธิ์และประสิทธิภาพในการใช้งบประมาณของหน่วยงานของรัฐ
มอบหมายให้เจ้าหน้าที่ดำเนินการตาม (๑) และ (๒)
กำกับและรับผิดชอบในการปฏิบัติหน้าที่ของเจ้าหน้าที่ตาม (๓)
วารการดำรงตำแหน่ง การพ้นจากตำแหน่ง และการปฏิบัติหน้าที่ของผู้ว่าการตรวจเงินแผ่นดิน ให้เป็นไปตามพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยการตรวจเงินแผ่นดิน
ในการดำเนินการของคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติ คณะกรรมการการเลือกตั้ง หรือหน่วยงานอื่นตามที่ได้รับแจ้งตามวรรคหนึ่ง ให้ถือว่าเอกสารหลักฐานที่ผู้ว่าการตรวจเงินแผ่นดินตรวจสอบแล้วถือเป็นหลักฐานสำคัญของสำนักงานตรวจเงินแผ่นดินและคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติ คณะกรรมการการเลือกตั้ง หรือหน่วยงานอื่น แล้วแต่กรณี
ในกรณีที่คณะกรรมการตรวจเงินแผ่นดินเห็นว่าการปฏิบัติหน้าที่ของคณะกรรมการสอบข้อเท็จจริง ให้ปรึกษาหารือร่วมกับคณะกรรมการการเลือกตั้ง คณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติ หรือหน่วยงานอื่นที่เกี่ยวข้อง แล้วแต่กรณี เพื่อให้การตรวจสอบเป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพและรวดเร็ว ทั้งนี้ ให้คณะกรรมการตรวจเงินแผ่นดินดำเนินการด้วยความระมัดระวังและรักษาความลับของทางราชการด้วย
คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ
ผู้ซึ่งได้รับการสรรหาต้องมีความรู้และประสบการณ์ด้านการคุ้มครองสิทธิและเสรีภาพของประชาชนเป็นกลางทางการเมือง และมีความซื่อสัตย์สุจริตเป็นที่ประจักษ์ กรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติมีวาระการดำรงตำแหน่งคราวละหกปีนับแต่วันที่พระมหากษัตริย์ทรงแต่งตั้ง และให้ดำรงตำแหน่งได้เพียงวาระเดียว คุณสมบัติ ลักษณะต้องห้าม การสรรหา และการพ้นจากตำแหน่งของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ให้เป็นไปตามพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ทั้งนี้ บทบัญญัติเกี่ยวกับการสรรหาต้องกำหนดให้ผู้แทนองค์กรภาคประชาชนด้านสิทธิมนุษยชนมีส่วนร่วมในการสรรหาด้วย
(1) ตรวจสอบและรายงานข้อเท็จจริงที่ถูกต้องเกี่ยวกับการละเมิดสิทธิมนุษยชนการตีความหรือไม่บังคับใช้กฎหมายไทยให้สอดคล้องกับหลักสิทธิมนุษยชนระหว่างประเทศ และเสนอแนะมาตรการหรือแนวทางแก้ไขปัญหาเพื่อป้องกันหรือแก้ไขการละเมิดสิทธิมนุษยชนต่อหน่วยงานของรัฐหรือเอกชนที่เกี่ยวข้อง รวมทั้งเสนอแนะให้มีการปรับปรุงกฎหมาย กฎ ระเบียบ หรือคำสั่งใด ๆ เพื่อให้สอดคล้องกับหลักสิทธิมนุษยชน (2) จัดทำรายงานผลการประเมินสถานการณ์ด้านสิทธิมนุษยชนของประเทศเสนอรัฐสภาและคณะรัฐมนตรี และเผยแพร่ต่อประชาชน (3) เสนอแนะมาตรการหรือแนวทางในการส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิมนุษยชนต่อรัฐสภา คณะรัฐมนตรี และหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง รวมตลอดถึงการแก้ไขปรับปรุงกฎหมาย กฎ ระเบียบ หรือคำสั่งใด ๆ เพื่อให้สอดคล้องกับหลักสิทธิมนุษยชน (4) ชี้แจงและรายงานข้อเท็จจริงที่ถูกต้องโดยไม่ชักช้าในกรณีที่มีการตีความสถานการณ์เกี่ยวกับสิทธิมนุษยชนในประเทศไทยโดยใช้อคติหรือไม่เป็นธรรม (5) สร้างเสริมจิตสำนึกของสังคมให้ตระหนักถึงความสำคัญของสิทธิมนุษยชน หน้าที่และอำนาจอื่นตามที่กฎหมายบัญญัติ เมื่อมีรายงานตาม (1) และ (2) หรือข้อเสนอแนะตาม (3) ให้คณะรัฐมนตรีดำเนินการโดยไม่ชักช้า หากไม่ดำเนินการต้องแจ้งเหตุผลให้คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติทราบ หรือชี้แจงในกรณีที่นำเสนอต่อรัฐสภา เพื่อให้คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติทราบโดยไม่ชักช้า ในการปฏิบัติหน้าที่ คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติต้องคำนึงถึงความเท่าเทียมของประชาชนชาวไทยและประโยชน์ของประเทศชาติเป็นสำคัญ
องค์กรอัยการ
หน้าที่งานอัยการมีอิสระในการจัดการหลังคดีและการปฏิบัติหน้าที่ให้เป็นไปโดยรวดเร็ว เที่ยงธรรม และปราศจากอคติทั้งปวง และไม่ให้ถือว่าเป็นคำสั่งทางปกครอง การบริหารงานบุคคล การงบประมาณ และการดำเนินการอื่นขององค์กรอัยการให้มีความเป็นอิสระโดยให้มีระบบเงินเดือนและค่าตอบแทนเป็นการเฉพาะตามความเหมาะสมและกรบริหารงานบุคคลเกี่ยวกับพนักงานอัยการต้องดำเนินการโดยคณะกรรมการอัยการ ซึ่งมีอัยการสูงสุดเป็นประธานและกรรมการซึ่งต้องไม่เป็นพนักงานอัยการ และผู้ทรงคุณวุฒิบริหารที่ได้รับเลือกจากพนักงานอัยการ ผู้ทรงคุณวุฒิกล่าวอย่างน้อยหนึ่งคนต้องมิใช่หรือเคยเป็นพนักงานอัยการมาก่อน ทั้งนี้ ตามที่กฎหมายบัญญัติ กฎหมายตามวรรคสาม ต้องมีมาตรการป้องกันมิให้พนักงานอัยการกระทำการหรือดำรงตำแหน่งโดยอันอาจมีผลให้การจัดหรือการปฏิบัติหน้าที่ไม่เป็นไปตามวรรคสอง หรืออาจทำให้ประชาชนหรือบุคคลที่เกี่ยวข้องขาดความเชื่อถือในความเป็นอิสระและใช้เป็นการทั่วไป โดยจะมอบอำนาจให้แก่กรรมการอัยการมิได้
การปกครองส่วนท้องถิ่น
การจัดตั้งองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นในรูปแบบใดให้คำนึงถึงเจตนารมณ์ของประชาชนในท้องถิ่นและความสามารถในการปกครองตนเองในด้านการเงินได้ จำนวนและความหนาแน่นของประชากร และพื้นที่ขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น
หน้าที่และอำนาจขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นต้องไม่ขัดต่อหรือแย้งกับหน้าที่และอำนาจของรัฐตามที่บัญญัติไว้ในรัฐธรรมนูญหรือกฎหมาย และการดำเนินการขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นต้องคำนึงถึงความสัมพันธ์ระหว่างองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นในแต่ละระดับและระหว่างองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นกับหน่วยงานของรัฐ ทั้งนี้ ตามที่กฎหมายบัญญัติ องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นย่อมมีสิทธิได้รับเงินอุดหนุนจากรัฐเพื่อใช้ในการดำเนินกิจการขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นตามความจำเป็นและเหมาะสมของแต่ละแห่ง ทั้งนี้ ตามที่กฎหมายบัญญัติ โดยให้คำนึงถึงการกระจายรายได้อย่างทั่วถึงและเป็นธรรม การจัดสรรรายได้ให้แก่องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นต้องคำนึงถึงภารกิจที่องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นแต่ละแห่งต้องดำเนินการ ตลอดจนประชากรและสภาพเศรษฐกิจและสังคมของแต่ละท้องถิ่น ทั้งนี้ ตามที่กฎหมายบัญญัติ ในการจัดทำบริการสาธารณะหรือกิจกรรมสาธารณะใดที่เป็นหน้าที่และอำนาจขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ถ้าการร่วมดำเนินการกับเอกชนหรือหน่วยงานของรัฐที่มิใช่องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นหรือหน่วยงานของรัฐอื่นนั้นจักเป็นประโยชน์แก่ประชาชนในท้องถิ่นมากกว่าการที่องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นจะดำเนินการเอง องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นอาจร่วมพิธีขออนุมัติให้เอกชนหรือหน่วยงานของรัฐดำเนินการนั้นก็ได้ รัฐธรรมนูญฉบับนี้กำหนดให้องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นมีรายได้ของตนเองโดยจัดระบบการบริหารจัดการที่มีความเหมาะสม รวมทั้งส่งเสริมและพัฒนาการจัดเก็บรายได้ขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ทั้งนี้ เพื่อให้องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นสามารถพึ่งพาตนเองได้อย่างเพียงพอ ในระหว่างที่ยังไม่อาจดำเนินการได้ ให้รัฐจัดสรรงบประมาณเพื่อสนับสนุนองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นไปพลางก่อน กฎหมายเฉพาะการรวมที่มีและกฎหมายที่เกี่ยวกับการบริหารราชการส่วนท้องถิ่น ต้องให้องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นมีอิสระในการบริหาร การจัดทำบริการสาธารณะ การส่งเสริมและสนับสนุนการจัดการศึกษา การเงินและการคลัง และการกำกับดูแลองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นซึ่งต้องคำนึงถึงหลักการแห่งการปกครองตนเองของประชาชนในท้องถิ่นหรือประโยชน์ของประเทศเป็นส่วนรวม การใช้อำนาจรัฐ และการใช้จ่ายเงินอย่างมีประสิทธิภาพ โดยคำนึงถึงความเหมาะสมและความแตกต่างขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นแต่ละแห่งและความจำเป็นของท้องถิ่นนั้นด้วย รวมทั้งต้องมีมาตรการป้องกันและการป้องปรามการทุจริตตามแนวทางที่บัญญัติไว้ในรัฐธรรมนูญนี้
ผู้บริหารท้องถิ่นให้มาจากการเลือกตั้งหรือมาจากความเห็นชอบของสภาท้องถิ่นหรือในกรณีองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นรูปแบบพิเศษ จะให้มาจากวิธีอื่นก็ได้ แต่ต้องคำนึงถึงการมีส่วนร่วมของประชาชนด้วย ทั้งนี้ ตามที่กฎหมายบัญญัติ คุณสมบัติของผู้มีสิทธิเลือกตั้งและผู้มีสิทธิสมัครรับเลือกตั้ง และหลักเกณฑ์และวิธีการเลือกตั้งสมาชิกสภาท้องถิ่นและผู้บริหารท้องถิ่น ให้เป็นไปตามที่กฎหมายบัญญัติ ซึ่งต้องคำนึงถึงเจตนารมณ์ในการป้องกันและปราบปรามการทุจริตตามแนวทางที่บัญญัติไว้ในรัฐธรรมนูญด้วย
การแก้ไขเพิ่มเติมรัฐธรรมนูญ
ญัตติขอแก้ไขเพิ่มเติมต้องมาจากคณะรัฐมนตรี หรือจากสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรจำนวนไม่น้อยกว่าหนึ่งในห้าของจำนวนสมาชิกทั้งหมดเท่าที่มีอยู่ของสภาผู้แทนราษฎร หรือจากสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรและสมาชิกวุฒิสภาจำนวนไม่น้อยกว่าหนึ่งในห้าของจำนวนสมาชิกทั้งหมดเท่าที่มีอยู่ของทั้งสองสภารวมกัน หรือจากประชาชนผู้มีสิทธิเลือกตั้งจำนวนไม่น้อยกว่าห้าหมื่นคนตามกฎหมายว่าด้วยการเข้าชื่อเสนอกฎหมาย
ญัตติขอแก้ไขเพิ่มเติมต้องเสนอเป็นร่างรัฐธรรมนูญแก้ไขเพิ่มเติมต่อรัฐสภาและให้รัฐสภาพิจารณาเป็นสามวาระ
การออกเสียงลงคะแนนในวาระที่หนึ่งขั้นรับหลักการ ให้ใช้วิธีเรียกชื่อและลงคะแนนโดยเปิดเผยและต้องมีคะแนนเสียงเห็นชอบด้วยในการแก้ไขเพิ่มเติมนั้นไม่น้อยกว่ากึ่งหนึ่งของจำนวนสมาชิกทั้งหมดเท่าที่มีอยู่ของทั้งสองสภา ในกรณีที่ร่างรัฐธรรมนูญแก้ไขเพิ่มเติมที่เสนอโดยประชาชนตาม (๑) วรรคหนึ่งไม่ได้รับคะแนนเสียงเห็นชอบด้วยตามวรรคหนึ่ง ให้ถือว่าร่างรัฐธรรมนูญแก้ไขเพิ่มเติมนั้นตกไป
การพิจารณาในวาระที่สองซึ่งเป็นการพิจารณาเรียงลำดับมาตรา โดยการออกเสียงในวาระที่สองนี้ ให้ถือเสียงข้างมากเป็นประมาณ แต่ในกรณีที่เป็นร่างรัฐธรรมนูญแก้ไขเพิ่มเติมที่ประชาชนเป็นผู้เสนอ ต้องเปิดโอกาสให้ผู้แทนของประชาชนที่เข้าชื่อกันได้แสดงความคิดเห็นด้วย
เมื่อการพิจารณาวาระที่สองเสร็จสิ้นแล้ว ให้รอไว้สิบห้าวัน เมื่อพ้นกำหนดนั้นแล้วให้รัฐสภาพิจารณาในวาระที่สามต่อไป
การออกเสียงลงคะแนนในวาระที่สามขั้นสุดท้าย ให้ใช้วิธีเรียกชื่อและลงคะแนนโดยเปิดเผยและต้องมีคะแนนเสียงเห็นชอบด้วยในการที่จะให้ความเห็นชอบร่างรัฐธรรมนูญแก้ไขเพิ่มเติมนั้นไม่น้อยกว่าสองในสามของจำนวนสมาชิกทั้งหมดเท่าที่มีอยู่ของทั้งสองสภา โดยไม่นับรวมจำนวนสมาชิกที่ขาดประชุมในวันลงคะแนนเสียงและจำนวนสมาชิกที่เข้าร่วมประชุมแต่ไม่ออกเสียงลงคะแนนเสียงหรือออกเสียงงดออกเสียง
เมื่อมีการลงมติเห็นชอบตาม (๖) แล้ว ให้รอไว้สิบห้าวัน แล้วส่งร่างรัฐธรรมนูญแก้ไขเพิ่มเติมนั้นขึ้นทูลเกล้าทูลกระหม่อมถวายพระมหากษัตริย์เพื่อพระมหากษัตริย์ทรงลงพระปรมาภิไธยและประกาศในราชกิจจานุเบกษา มาใช้บังคับต่อไป
ในกรณีร่างรัฐธรรมนูญแก้ไขเพิ่มเติมเป็นการแก้ไขเพิ่มเติมหมวด ๑ หมวด ๒ หมวด ๑๕ พระมหากษัตริย์ หรือหมวด ๑๖ การแก้ไขเพิ่มเติมรัฐธรรมนูญ หรือเรื่องอื่น ที่เกี่ยวกับคุณสมบัติหรือลักษณะต้องห้ามของผู้ดำรงตำแหน่งต่าง ๆ ตามรัฐธรรมนูญ หรือเรื่องที่เกี่ยวกับหน้าที่หรืออำนาจของคณะ หรือองค์กรอิสระ หรือเรื่องที่ให้คณะหรือองค์กรอิสระไม่อาจปฏิบัติตามหน้าที่หรืออำนาจได้ ก่อนดำเนินการตาม (ข) ให้ต้องให้การออกเสียงประชามติตามกฎหมายว่าด้วยการออกเสียงประชามติ ถ้าผลการออกเสียงประชามติเห็นชอบด้วยกับรัฐธรรมนูญแก้ไขเพิ่มเติม จึงให้ดำเนินการตาม (ข) ต่อไป
ก่อนนายกรัฐมนตรีนำความกราบบังคมทูลเพื่อทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ตาม (ข) สมาชิกสภาผู้แทนราษฎร หรือสมาชิกวุฒิสภา หรือสมาชิกขององค์กรอิสระตาม (ข) มีข้อโต้แย้งเกี่ยวกับการแก้ไขเพิ่มเติมรัฐธรรมนูญว่าขัดต่อรัฐธรรมนูญหรือไม่ หรือขัดต่อหลักการตามที่แถลงไว้ต่อรัฐสภาแล้วเกินกรณี ว่าขัดรัฐธรรมนูญตาม (ข) ข้อถัดมาตรา ๒๕๔ หรือมีหลักฐานแสดง (จ) และให้ประธานแห่งรัฐสภาที่ได้รับเรื่องดังกล่าวส่งความตามที่แย้งไปยังศาลรัฐธรรมนูญ และให้ศาลรัฐธรรมนูญวินิจฉัยให้แล้วเสร็จภายในสามสิบวันนับแต่วันที่ได้รับเรื่อง ในระหว่างการพิจารณาวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญ นายกรัฐมนตรีจะนำร่างรัฐธรรมนูญแก้ไขเพิ่มเติมดังกล่าวขึ้นทูลเกล้าฯ ถวายเพื่อทรงพระมหากรุณาธิคุณลงพระปรมาภิไธยไม่ได้
การปฏิรูปประเทศ
ประเทศมีความสงบเรียบร้อย มีความสามัคคีปรองดอง มีการพัฒนาต่าง ๆ อย่างต่อเนื่องและยั่งยืนเพื่อรองรับการเปลี่ยนแปลงที่จะเกิดขึ้นในอนาคต และมีการพัฒนาคุณภาพชีวิตของประชาชนให้ดีขึ้น
สังคมมีความสงบสุข เป็นธรรม และมีโอกาสอันเท่าเทียมกันเพื่อขจัดความเหลื่อมล้ำ
ประชาชนมีความสุข มีคุณภาพชีวิตที่ดี และมีส่วนร่วมในการพัฒนาประเทศและการปกครองในระบบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข
ก. ด้านการเมือง
ให้ประชาชนมีความรู้ความเข้าใจที่ถูกต้องเกี่ยวกับการปกครองในระบบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข ซึ่งส่งผลในการตัดสินใจทางการเมืองของประชาชนอย่างมีคุณภาพและปราศจากการครอบงำทางการเมือง
ให้พรรคการเมืองมีความเข้มแข็งและเป็นสถาบันทางการเมืองที่มีความสำคัญต่อระบบการเมือง เพื่อให้พรรคการเมืองสามารถทำหน้าที่ในการรวบรวมและสะท้อนความคิดเห็นของประชาชน อีกทั้งให้สมาชิกพรรคการเมืองมีส่วนร่วมและมีอุดมการณ์ทางการเมืองร่วมกัน ซึ่งจะช่วยให้สามารถกำหนดนโยบายที่ตอบสนองต่อความต้องการของประชาชนได้ ความรับผิดชอบอย่างแท้จริงในการดำเนินกิจกรรมทางการเมืองและการคัดเลือกผู้มีความรู้ความสามารถ ซื่อสัตย์สุจริต และมีคุณธรรมจริยธรรม เข้าดำรงตำแหน่งผู้นำหรือดำเนินกิจกรรมทางการเมืองที่ชัดเจนและเป็นรูปธรรม
มีกลไกที่กำหนดความรับผิดชอบของพรรคการเมืองในการประกาศนโยบายที่ได้วิเคราะห์ผลกระทบ ความคุ้มค่า และความเสี่ยงอย่างรอบด้าน
มีกลไกที่กำหนดให้ผู้ดำรงตำแหน่งทางการเมืองต้องปฏิบัติหน้าที่ด้วยความซื่อสัตย์สุจริตและรับผิดชอบต่อประชาชนในการปฏิบัติหน้าที่ของตน
มีกลไกแก้ไขปัญหาความขัดแย้งทางการเมืองโดยสันติวิธีภายใต้การปกครองระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข ช. ด้านการบริหารราชการแผ่นดิน
ให้มีการนำเทคโนโลยีที่เหมาะสมมาประยุกต์ใช้ในการบริหารราชการแผ่นดินและการจัดทำบริการสาธารณะ เพื่อประโยชน์ในการบริหารราชการแผ่นดิน และเพื่ออำนวยความสะดวกให้แก่ประชาชน
ให้มีการบูรณาการฐานข้อมูลของหน่วยงานของรัฐทุกหน่วยงานเข้าด้วยกัน เพื่อให้เป็นระบบข้อมูลที่สนับสนุนการตัดสินใจและการบริการประชาชน
ให้มีการปรับปรุงโครงสร้างการบริหารราชการแผ่นดิน โดยต้องคำนึงถึงความเหมาะสมของภารกิจและประสิทธิภาพของการบริหารราชการแผ่นดิน โดยต้องดำเนินการให้เหมาะสมกับสถานการณ์ในปัจจุบัน
ให้มีการปรับปรุงและพัฒนาการบริหารงานบุคคลภาครัฐเพื่อจูงใจให้ผู้มีความรู้ความสามารถอย่างแท้จริงเข้ามาทำงานในหน่วยงานของรัฐ และสามารถเจริญก้าวหน้าได้ตามความสามารถและผลสัมฤทธิ์ของงานของตนเองและบุคคล มีความซื่อสัตย์สุจริต กล้าตัดสินใจในเฉพาะหน้าสิ่งที่ถูกต้องโดยคำนึงถึงประโยชน์ส่วนรวมมากกว่าประโยชน์ส่วนตัว มีความคิดสร้างสรรค์และคิดค้นนวัตกรรมใหม่ ๆ เพื่อให้การปฏิบัติราชการและการบริหารราชการแผ่นดินเป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพ มีความโปร่งใส คุ้มครองเจ้าหน้าที่บุคลากรภาครัฐจากการใช้อำนาจโดยไม่เป็นธรรมของผู้บังคับบัญชา
ให้มีการปรับปรุงระบบการจัดซื้อจัดจ้างภาครัฐให้มีความคล่องตัว เปิดเผย ตรวจสอบได้ และมีผลในทางปฏิบัติในการป้องกันการทุจริตทุกรูปแบบ ค. ด้านกฎหมาย
มีกลไกให้มีการปรับปรุงหรือยกเลิกกฎหมาย กฎ ระเบียบ หรือข้อบังคับต่าง ๆ ที่เป็นอุปสรรคต่อการดำรงชีวิตของประชาชนหรือการประกอบอาชีพของประชาชน โดยคำนึงถึงความเหมาะสมของสถานการณ์ในปัจจุบันและอนาคต โดยมีเป้าหมายเพื่อให้ประชาชนสามารถดำรงชีวิตหรือประกอบอาชีพได้อย่างมีความสุข โดยมีผู้รับผิดชอบที่ชัดเจนและมีกลไกการติดตามผลการดำเนินงาน เพิ่มความสามารถในการแข่งขันของประเทศ และป้องกันการทุจริตและประพฤติมิชอบ
ปฏิรูประบบการเรียนการสอนและการศึกษาด้านวิชากฎหมาย เพื่อพัฒนาผู้ประกอบวิชาชีพกฎหมายให้เป็นผู้มีความรอบรู้ มีจิตสำนึกและยึดมั่นในคุณธรรมและจริยธรรมของนักกฎหมาย
พัฒนาระบบฐานข้อมูลกฎหมายของรัฐโดยใช้เทคโนโลยีต่าง ๆ เพื่อให้ประชาชนเข้าถึงข้อมูลกฎหมายได้สะดวก และสามารถเข้าใจเนื้อหาสาระของกฎหมายได้ง่าย
จัดให้มีกลไกช่วยเหลือประชาชนในการจัดทำและเสนอร่างกฎหมาย ง. ด้านกระบวนการยุติธรรม
ให้มีการกำหนดระยะเวลาดำเนินงานในทุกขั้นตอนของกระบวนการยุติธรรมที่ชัดเจนเพื่อให้ประชาชนได้รับความยุติธรรมโดยไม่ล่าช้า และมีกลไกช่วยเหลือประชาชนผู้ยากจนและผู้พิเศษให้เข้าถึงกระบวนการยุติธรรมได้ รวมตลอดถึงการสร้างกลไกเพื่อการรับคำการลางกฎหมายอย่างเคร่งครัดเพื่อลดความเหลื่อมล้ำและความไม่เป็นธรรมในสังคม
ปรับปรุงระบบการสอบสวนคดีอาญาให้มีการตรวจสอบและถ่วงดุลระหว่างพนักงานสอบสวนกับพนักงานอัยการอย่างเหมาะสม และให้มีการกำหนดแนวทางปฏิบัติสำหรับพนักงานที่เกี่ยวข้องทุกฝ่ายให้ชัดเจนเพื่อให้เกิดความถูกต้องและสร้างความเชื่อมั่นให้แก่ประชาชน รวมทั้งให้มีการพัฒนาระบบการสอบสวนคดีอาญาให้มีประสิทธิภาพโดยการนำเทคโนโลยีที่เหมาะสมมาใช้ในการสอบสวน และให้มีการจัดให้บริการทางนิติวิทยาศาสตร์ที่มีมาตรฐานและครอบคลุมพื้นที่ทั่วประเทศ เพื่อให้ประชาชนได้รับบริการด้านการพิสูจน์ข้อเท็จจริงอย่างท่วงทีและเลือก
เสริมสร้างและพัฒนาจิตสำนึกธรรมขององค์กรขององค์กรต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้องในกระบวนการยุติธรรมให้มุ่งอำนวยความยุติธรรมแก่ประชาชนโดยสะดวกและรวดเร็ว
ดำเนินการบังคับใช้กฎหมายอย่างมีประสิทธิภาพ โดยแก้ไขปรับปรุงกฎหมายที่เกี่ยวกับหน้าที่ อำนาจ และการดำเนินขององค์กรต่าง ๆ ให้เหมาะสม และแก้ไขปัญหาความล่าช้าในการบังคับการตามกฎหมายของเจ้าหน้าที่ของรัฐให้เกิดประสิทธิภาพ มีหลักประกันว่าการกระทำของเจ้าหน้าที่ของรัฐจะได้รับคำตอบแทนที่เหมาะสม ได้รับความเป็นธรรมในกรณีที่ต้องรับผิดชอบในผลแห่งการกระทำที่ได้ปฏิบัติหน้าที่ตามกฎหมาย ซึ่งในทางตรงข้ามเจ้าหน้าที่ของรัฐที่กระทำผิดจะต้องถูกลงโทษตามความร้ายแรงของการกระทำ และให้มีการกำหนดมาตรการที่เหมาะสมเพื่อมิให้เจ้าหน้าที่ของรัฐกระทำผิดซ้ำอีก รวมทั้งให้มีการกำหนดมาตรการคุ้มครองบุคคลที่ให้ข้อมูลหรือเบาะแสทุกกรณีไว้ในกฎหมาย จ. ด้านการศึกษา
ให้สถานศึกษาดำเนินการจัดให้เด็กได้รับการดูแลและพัฒนาก่อนเข้ารับการศึกษาในภาคบังคับ ๔๕ ชั่วโมงต่อปี เพื่อให้เด็กได้รับการพัฒนาทางกาย จิตใจ วินัย อารมณ์ สังคมและสติปัญญาให้สมกับวัยโดยไม่เป็นภาระแก่ผู้ปกครอง
ให้ดำเนินการตรากฎหมายเพื่อจัดตั้งกองทุนตามมาตรา ๔๕ วรรคห้า ให้แล้วเสร็จภายในหนึ่งปีนับแต่วันที่ประกาศใช้รัฐธรรมนูญนี้
ให้สภาเด็กและเยาวชนจัดสรร คัดกรองและพัฒนาผู้ประกอบวิชาชีพครูและอาจารย์ที่ได้ผู้ซึ่งสัญญาณของความเป็นครู มีความรู้ความสามารถอย่างแท้จริง ได้รับค่าตอบแทนที่เหมาะสมกับความสามารถและประสิทธิภาพในการสอน รวมทั้งมีกลไกสร้างระบบคุณธรรมในการบริหารงานบุคคลของผู้ประกอบวิชาชีพครู
ปรับปรุงการจัดการเรียนการสอนทุกระดับเพื่อให้ผู้เรียนสามารถเรียนได้ตามความถนัดและปรับปรุงโครงสร้างของหน่วยงานที่เกี่ยวข้องเพื่อบรรลุเป้าหมายดังกล่าว โดยสอดคล้องกับทั้งในระดับชาติและระดับพื้นที่ ฉ. ด้านเศรษฐกิจ
ช่วยอุปสรรคและเสริมสร้างความสามารถในการแข่งขันของประเทศเพื่อให้ประเทศชาติและประชาชนได้รับประโยชน์จากการเข้าร่วมกลุ่มเศรษฐกิจต่าง ๆ อย่างยั่งยืน โดยมีมิติผู้มีส่วนได้เสีย
สร้างกลไกเพื่อส่งเสริมและสนับสนุนการนำความคิดสร้างสรรค์และเทคโนโลยีที่เหมาะสมมาใช้ในการพัฒนาศักยภาพเศรษฐกิจของประเทศ
ปรับปรุงระบบการจัดการให้มีความเป็นธรรม ลดความเหลื่อมล้ำ เพิ่มพูนรายได้ของประชาชนอย่างทั่วถึง และปรับปรุงระบบการจัดเก็บและการใช้จ่ายภาษีอากรให้มีประสิทธิภาพ
สร้างกลไกเพื่อส่งเสริมสหกรณ์และผู้ประกอบการแต่ละขนาดให้มีความสามารถในการแข่งขันอย่างเหมาะสม และส่งเสริมการประกอบวิสาหกิจเพื่อสังคมและวิสาหกิจที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม รวมทั้งสร้างกลไกเพิ่มโอกาสในการทำงานและการประกอบอาชีพของประชาชน ช. ด้านอื่น ๆ
ให้มีระบบบริหารจัดการทรัพยากรน้ำที่มีประสิทธิภาพ เป็นธรรม และยั่งยืนโดยคำนึงถึงความต้องการใช้น้ำในทุกมิติ รวมทั้งความเปลี่ยนแปลงของสภาพแวดล้อมและสภาพภูมิอากาศของโลก
จัดให้มีการกระจายการถือครองที่ดินอย่างเป็นธรรม รวมทั้งการตรวจสอบกรรมสิทธิ์และการถือครองที่ดินทั่วประเทศเพื่อแก้ไขปัญหาการครอบครองสิทธิ์และสิทธิครอบครองที่ดินอย่างเป็นธรรม
จัดให้มีระบบการบริหารจัดการข้อมูลและข้อมูลเปิดที่มีประสิทธิภาพ เป็นธรรม และยั่งยืน โดยคำนึงถึงความต้องการใช้น้ำในทุกมิติ
ปรับปรุงระบบสวัสดิการและการคุ้มครองให้ประชาชนได้รับสิทธิและประโยชน์จากการบริหารจัดการของรัฐอย่างทั่วถึงและเป็นธรรม
ให้มีระบบการแพทย์ปฐมภูมิที่แพทย์เวชศาสตร์ครอบครัวดูแลประชาชนในเขตพื้นที่เหมาะสม
ให้ดำเนินการตรากฎหมายตามวรรคหนึ่ง และประกาศใช้บังคับภายในหนึ่งร้อยยี่สิบวันนับแต่วันประกาศใช้รัฐธรรมนูญนี้ ในระหว่างที่กฎหมายตามวรรคหนึ่งยังไม่มีผลใช้บังคับ ให้หน่วยงานของรัฐดำเนินการปฏิรูปโดยอาศัยหน้าที่และอำนาจที่มีอยู่แล้วไปพลางก่อน
ผู้ทรงคุณวุฒิซึ่งมีความรู้ความเชี่ยวชาญและมีชื่อเสียงเป็นที่ประจักษ์และไม่เคยเป็นข้าราชการตำรวจมาก่อน เป็นประธาน
ผู้แทนหรือเลขาธิการสำนักงานตำรวจแห่งชาติซึ่งต้องไม่อยู่ในฐานะตำรวจแห่งชาติรวมอยู่ในคณะกรรมการด้วย
ผู้ทรงคุณวุฒิซึ่งมีความรู้ความเชี่ยวชาญและมีชื่อเสียงเป็นที่ประจักษ์และไม่เคยเป็นข้าราชการตำรวจมาก่อน จำนวนหนึ่งที่คณะรัฐมนตรีแต่งตั้ง (๓) เป็นกรรมการ
ปลัดกระทรวงการคลัง ปลัดกระทรวงมหาดไทย ปลัดกระทรวงยุติธรรม เลขาธิการสำนักงานศาลยุติธรรม และอัยการสูงสุด เป็นกรรมการ ให้คณะกรรมการตามวรรคหนึ่งดำเนินการให้แล้วเสร็จภายในหนึ่งปีนับแต่วันประกาศใช้รัฐธรรมนูญนี้ เมื่อครบกำหนดเวลาตามวรรคสองแล้ว ถ้าการแก้ไขปรับปรุงกฎหมายดังกล่าวยังไม่แล้วเสร็จ ให้คณะรัฐมนตรีสั่งให้ข้าราชการตำรวจดำเนินการตามหลักความสุจริตตามหลักเกณฑ์ที่คณะรัฐมนตรีกำหนดโดยประกาศในราชกิจจานุเบกษา
ให้คณะรัฐมนตรีแต่งตั้งคณะกรรมการตามวรรคหนึ่งให้แล้วเสร็จภายในหนึ่งร้อยยี่สิบวันนับแต่วันประกาศใช้รัฐธรรมนูญนี้ และให้คณะกรรมการดังกล่าวจัดทำข้อเสนอแนะและร่างกฎหมายให้แล้วเสร็จและเสนอคณะรัฐมนตรีภายในสองปีนับแต่วันที่ได้รับการแต่งตั้ง บทเฉพาะกาล
สมาชิกสภานิติบัญญัติแห่งชาติ นอกจากจะต้องมีคุณสมบัติและไม่มีลักษณะต้องห้ามตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ฉบับชั่วคราว) พุทธศักราช ๒๕๕๗ แล้ว ยังต้องมีคุณสมบัติและไม่มีลักษณะต้องห้าม รวมทั้งพ้นจากการมีลักษณะต้องห้ามที่บัญญัติไว้สำหรับสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรและสมาชิกวุฒิสภาตามรัฐธรรมนูญนี้ ดังต่อไปนี้ด้วย
มาตรา ๙๘ ยกเว้น (๓) (๑๒) (๑๓) (๑๔) และ (๑๕)
มาตรา ๑๐๐ ยกเว้น (๓)
กรณีตาม (๗) เฉพาะในส่วนที่เกี่ยวกับมาตรา ๙๘ ยกเว้น (๓) (๑๒) (๑๓) และ (๑๕)
กรณีตาม (๙) เฉพาะในกรณีที่สมาชิกสภานิติบัญญัติแห่งชาติเป็นเจ้าหน้าที่ของรัฐที่ปฏิบัติราชการตามหน้าที่และอำนาจตามกฎหมายหรือคำสั่งที่ออกด้วยกฎหมาย และในส่วนที่เกี่ยวกับ มาตรา ๑๐๐ (๑)
มาตรา ๑๐๐ ยกเว้น ก. คุณสมบัติข้อ (๓) และ (๔) และ ข. ลักษณะต้องห้ามตาม (๑) (๒) และ (๗) แต่เฉพาะกรณีตาม (๙) นั้น ไม่รวมส่วนที่เกี่ยวกับมาตรา ๙๘ (๓) และ (๑๕) ให้ไม่นำมาตรา ๒๑๖ มาใช้บังคับแก่การดำรงตำแหน่งรัฐมนตรีของสมาชิกสภานิติบัญญัติแห่งชาติ บทบัญญัติแห่งกฎหมายใดที่ห้ามมิให้บุคคลซึ่งกระทำการอันเป็นการฝ่าฝืนให้แก่เจ้าหน้าที่ในตำแหน่งใดตำแหน่งหนึ่งหรือในฐานะใดฐานะหนึ่ง ให้ถือว่าบทบัญญัตินั้นมิได้ใช้บังคับแก่การกระทำของสมาชิกสภานิติบัญญัติแห่งชาติในกรณีที่เกี่ยวกับการปฏิบัติหน้าที่ตามรัฐธรรมนูญนี้ หรือการปฏิบัติหน้าที่ในฐานะสมาชิกสภานิติบัญญัติแห่งชาติในระหว่างที่ยังไม่มีการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรหรือสมาชิกวุฒิสภาตามมาตรา ๒๖๒ หรือมาตรา ๒๖๓ ในระหว่างที่สมาชิกสภานิติบัญญัติแห่งชาติยังคงทำหน้าที่รัฐสภา สภาผู้แทนราษฎร และวุฒิสภาตามวรรคหนึ่ง ให้ถือว่ามีอำนาจหน้าที่ของรัฐสภา ประธานรัฐสภา ประธานสภาผู้แทนราษฎร หรือประธานวุฒิสภา ตามรัฐธรรมนูญนี้หรือกฎหมายอื่นจนกว่าจะมีการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรหรือสมาชิกวุฒิสภา ในระหว่างที่มีสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรปฏิบัติหน้าที่ตามวาระครบหนึ่ง หากมีตำแหน่งว่างลง หัวหน้าคณะรัฐมนตรีอาจส่งหนังสือถึงหัวหน้าคณะกรรมการการเลือกตั้งเพื่อทรงแต่งตั้งผู้สมควรขึ้นและไม่มีลักษณะต้องห้ามตามวรรคสอง เป็นสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรแทนตำแหน่งที่ว่างได้ เมื่อมีการเลือกตั้งทั่วไปแล้วประกาศผลการเลือกตั้งจากวันประกาศใช้รัฐธรรมนูญนี้ สมาชิกสภาผู้แทนราษฎรซึ่งได้รับเลือกตั้งครั้งแรกเป็นสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรอยู่ได้ ไม่น้อยกว่าครึ่งหนึ่งของจำนวนสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรที่มีอยู่ในวันก่อนวันประกาศใช้รัฐธรรมนูญนี้
รัฐมนตรีตามวรรคหนึ่งนอกจากต้องมีคุณสมบัติและไม่มีลักษณะต้องห้ามตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ฉบับชั่วคราว) พุทธศักราช ๒๕๕๗ แล้ว ยังต้องไม่มีลักษณะต้องห้ามตามที่บัญญัติไว้สำหรับรัฐมนตรีตามมาตรา ๑๖๐ ยกเว้น (๑) หมวด ๑ ส่วนที่เกี่ยวกับมาตรา ๙๘ (๑๐) (๑๑) (๑๒) (๑๓) และต้องพ้นจากลักษณะต้องห้ามตามมาตรา ๑๖๐ ยกเว้น (๓) และ (๔) ในกรณีตาม (๔) เฉพาะในส่วนที่เกี่ยวกับการดำเนินการตามมาตรา ๑๔๔ และ (๕) และเฉพาะในส่วนที่เกี่ยวกับการดำเนินการตามมาตรา ๑๘๖ (๑) การดำเนินการเกี่ยวกับร่างพระราชบัญญัติหรือร่างพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญที่คณะรัฐมนตรีเสนอหรือสภาผู้แทนราษฎรพิจารณาอยู่ในวันก่อนวันประกาศใช้รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ฉบับชั่วคราว) พุทธศักราช ๒๕๕๗ แก้ไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ ๑) พุทธศักราช ๒๕๕๘ และรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ฉบับชั่วคราว) พุทธศักราช ๒๕๕๗ แก้ไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ ๒) พุทธศักราช ๒๕๕๙ แต่ต้องไม่มีลักษณะต้องห้ามตามวรรคสองด้วย ให้นำความในมาตรา ๒๖๓ วรรคสอง มาใช้บังคับแทนการสมัครรับเลือกตั้งเป็นสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรของรัฐมนตรีตามวรรคหนึ่งและวรรคสามด้วยโดยอนุโลม
ในระหว่างการปฏิบัติหน้าที่ของคณะรักษาความสงบแห่งชาติ ให้หัวหน้าคณะรักษาความสงบแห่งชาติและคณะรักษาความสงบแห่งชาติยังคงมีอำนาจหน้าที่ตามที่บัญญัติไว้ในรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ฉบับชั่วคราว) พุทธศักราช ๒๕๕๗ แก้ไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ ๑) พุทธศักราช ๒๕๕๘ และรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ฉบับชั่วคราว) พุทธศักราช ๒๕๕๗ แก้ไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ ๒) พุทธศักราช ๒๕๕๙ และให้ถือว่าบทบัญญัติแห่งรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทยดังกล่าวในส่วนที่เกี่ยวกับอำนาจหน้าที่ของหัวหน้าคณะรักษาความสงบแห่งชาติและคณะรักษาความสงบแห่งชาติยังคงมีผลใช้บังคับต่อไป ให้ข้อความในมาตรา ๒๖๓ วรรคสอง มาใช้บังคับในการสมัครรับเลือกตั้งเป็นสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรของผู้ดำรงตำแหน่งในคณะรักษาความสงบแห่งชาติด้วยโดยอนุโลม
เพื่อประโยชน์ในการขับเคลื่อนการปฏิรูปประเทศ หัวหน้าคณะรักษาความสงบแห่งชาติอาจปรับเปลี่ยนโครงสร้างหรือวิธีการทำงานของสภาขับเคลื่อนการปฏิรูปประเทศเพื่อให้การปฏิรูปประเทศตามหมวด ๑๖ การปฏิรูปประเทศ มีประสิทธิภาพมากขึ้นก็ได้ ให้ข้อความในมาตรา ๒๖๓ วรรคสอง มาใช้บังคับในการสมัครรับเลือกตั้งเป็นสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรของสมาชิกสภาขับเคลื่อนการปฏิรูปประเทศด้วยโดยอนุโลม
พระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยการได้มาซึ่งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร
พระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยการได้มาซึ่งสมาชิกวุฒิสภา
พระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยคณะกรรมการการเลือกตั้ง
พระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยพรรคการเมือง
พระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยวิธีพิจารณาของศาลรัฐธรรมนูญ
พระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยวิธีพิจารณาและดุลยภาพของผู้ดำรงตำแหน่งทางการเมือง
พระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยผู้ตรวจการแผ่นดิน
พระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยการป้องกันและปราบปรามการทุจริต
พระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยการตรวจเงินแผ่นดิน
พระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ การดำเนินการตามวรรคหนึ่ง คณะกรรมการร่างรัฐธรรมนูญจะจัดทำร่างพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญดังกล่าวขึ้นใหม่หรือแก้ไขเพิ่มเติมก็ได้ ทั้งนี้ เพื่อให้สอดคล้องกับบทบัญญัติและเจตนารมณ์ของรัฐธรรมนูญ และต้องมุ่งหมายให้การจัดการทุจริตและประพฤติมิชอบทุกรูปแบบ และต้องทำให้แล้วเสร็จภายในอายุสี่สิบวันนับแต่วันที่ประกาศใช้รัฐธรรมนูญนี้ เสนอเรื่องต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติเพื่อให้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ตราเป็นพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนี้ต่อส
ให้คณะกรรมการสรรหาสมาชิกวุฒิสภาคัดเลือกบุคคลซึ่งมีความรู้ความสามารถหรือมีประสบการณ์หรือมีความรู้ความเชี่ยวชาญในสาขาวิชาชีพหรือการประกอบอาชีพต่าง ๆ และมีความเป็นกลางทางการเมืองจำนวนไม่น้อยกว่าสองเท่าของจำนวนสมาชิกวุฒิสภาที่จะดำเนินการสรรหาบุคคลดังกล่าวรวมเป็นสมาชิกวุฒิสภาตามหลักเกณฑ์และวิธีการ ดังต่อไปนี้
ให้คณะกรรมการเลือกตั้งดำเนินการออกเสียงเลือกสมาชิกวุฒิสภาตามมาตรา ๑๐๗ จำนวนสองร้อยคนตามพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยการได้มาซึ่งสมาชิกวุฒิสภา โดยให้ดำเนินการในแต่ละครั้งก่อนที่มีการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรตามมาตรา ๒๖๖ ไม่น้อยกว่าสิบวันแล้วนำรายชื่อเสนอคณะกรรมการสรรหาแห่งชาติ
ให้คณะกรรมการสรรหาสมาชิกวุฒิสภาคัดเลือกบุคคลผู้มีความรู้ความสามารถที่เหมาะสมในอันจะเป็นประโยชน์แก่การปฏิบัติหน้าที่ของสมาชิกวุฒิสภาและการปฏิบัติประโยชน์แก่ส่วนรวมตามกรอบการสรรหาที่กำหนด ทั้งนี้ ต้องดำเนินการให้แล้วเสร็จไม่ช้ากว่าวันเวลาที่กำหนดตาม (ก)
ให้คณะรักษาความสงบแห่งชาติตัดสินใจเลือกบุคคลที่ได้รับเลือกตาม (ก) จากบัญชีรายชื่อที่ได้รับจากคณะกรรมการสรรหาแห่งชาติ โดยคำนึงถึงความเหมาะสมในด้านความรู้ความสามารถและความหลากหลายของบุคคลในแต่ละด้านอย่างทั่วถึง และให้ตัดเลือกบุคคลจากบัญชีรายชื่อที่ได้รับการสรรหาตาม (ข) ให้ได้จำนวนหนึ่งร้อยห้าสิบคนรวมถึงผู้ดำรงตำแหน่งผู้บัญชาการเหล่าทัพ ผู้บัญชาการตำรวจแห่งชาติ ผู้บัญชาการทหารบก ผู้บัญชาการทหารเรือ ผู้บัญชาการทหารอากาศ และผู้บัญชาการตำรวจแห่งชาติ เป็นลำดับสำคัญคน และคัดเลือกจากบัญชีรายชื่อจากบัญชีรายชื่อที่ได้รับการสรรหาตาม (ข) รวมกันให้ครบ ทั้งนี้ ให้แล้วเสร็จภายในสามวันนับแต่วันที่ประกาศผลการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรตามมาตรา ๒๖๖
มีให้ดำเนินการในมาตรา ๑๐๗ ช. ลักษณะต้องห้าม (๗) ในส่วนที่เกี่ยวกับการเคยดำรงตำแหน่งรัฐมนตรีหรือรับเงินเดือนผู้ดำรงตำแหน่งสมาชิกวุฒิสภาที่ได้รับสรรหาตาม (๑) (ข) และให้ดำเนินการในมาตรา ๑๐๗ ช. ลักษณะต้องห้าม (๙) (๑๐) (๑๑) และมาตรา ๑๔๔ ช. ใช้บังคับกับผู้ที่ได้รับเลือกตั้งเป็นสมาชิกสภาโดยดำเนินการตาม
ให้คณะรักษาความสงบแห่งชาติตัดสินใจเลือกบุคคลที่ได้รับเลือกตั้งตาม (๑) จำนวนสองร้อยห้าสิบคนตามที่เห็นว่าเหมาะสมเพื่อปฏิบัติหน้าที่ในวุฒิสภาโดยให้มีพระบรมราชโองการแต่งตั้งต่อไป และให้คณะรักษาความสงบแห่งชาติเป็นผู้เสนอผู้สมควรรับสนองพระบรมราชโองการ
อายุของสมาชิกวุฒิสภาตามมาตรานี้นับแต่วันถัดจากวันที่มีพระบรมราชโองการแต่งตั้ง สมาชิกวุฒิสภาที่ได้รับเลือกตั้งเป็นสมาชิกวุฒิสภาโดยการเลือกตั้งแต่ยังดำรงตำแหน่งในวุฒิสภา ให้ถือว่าดำรงตำแหน่งในวุฒิสภาโดยไม่ต้องมีการเลือกตั้งใหม่ในวันเดียวกันนั้น (๑) (ก) ขึ้นเป็นสมาชิกวุฒิสภาใหม่ โดยให้ประธานวุฒิสภาเป็นผู้ดำเนินการและแต่งตั้งสมาชิกวุฒิสภาใหม่ต่อไป พระบรมราชโองการ สำหรับสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรโดยตำแหน่งเมื่อพ้นจากตำแหน่งที่ดำรงอยู่ในขณะได้รับแต่งตั้งเป็นสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรให้พ้นจากตำแหน่งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรด้วย และให้ดำเนินการเพื่อแต่งตั้งให้ผู้ดำรงตำแหน่งนั้นเป็นสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรโดยตำแหน่งแทน ให้สมาชิกวุฒิสภาที่ได้รับแต่งตั้งให้ดำรงตำแหน่งแทนตำแหน่งที่ว่าง อยู่ในตำแหน่งเท่ากับอายุของวุฒิสภาที่เหลืออยู่
ในระหว่างที่ยังไม่มีพระบรมราชโองการแต่งตั้งบุคคลในบัญชีรายชื่อสำรองขึ้นเป็นสมาชิกวุฒิสภาแทนตำแหน่งที่ว่างตาม (๒) หรือมีกรณีที่ไม่มีรายชื่อบุคคลสำรองอยู่ในบัญชีรายชื่อรอง หรือไม่มีผู้ดำรงตำแหน่งที่เป็นสมาชิกวุฒิสภาโดยตำแหน่ง ไม่ว่า ด้วยเหตุใด ให้ผู้สมควรปฏิบัติหน้าที่สมาชิกวุฒิสภาตามที่มีอยู่
เมื่ออายุของวุฒิสภาสิ้นสุดลงตาม (๓) ให้ดำเนินการเลือกสมาชิกวุฒิสภาตามมาตรา ๑๐๗ ต่อไป และให้มีความในมาตรา ๑๐๘ วรรคสามมาใช้บังคับโดยอนุโลม
พระบรมราชบัญญัติเรื่องการดำเนินการตามมาตรา ๑๖ การปฏิรูปประเทศ ให้เสนอและจัดทำแผนการปฏิรูปประเทศ ร่างพระราชบัญญัติที่คณะรัฐมนตรีเห็นว่ามีความจำเป็นต้องตราขึ้นเพื่อดำเนินการตามแผนการปฏิรูปประเทศ ให้คณะรัฐมนตรีจัดทำร่างพระราชบัญญัตินั้นพร้อมกับการเสนอร่างพระราชบัญญัตินั้น ในกรณีที่คณะรัฐมนตรีมีมติให้แจ้งว่าเป็นร่างพระราชบัญญัติพิเศษตราขึ้นเพื่อดำเนินการตามมาตรา ๒๖๐ การปฏิรูปประเทศ หากสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรหรือสมาชิกวุฒิสภาเห็นว่าร่างพระราชบัญญัตินั้นเป็นร่างพระราชบัญญัติที่จะตราขึ้นเพื่อดำเนินการตามมาตรา ๒๖๐ การปฏิรูปประเทศ สมาชิกสภาผู้แทนราษฎรหรือสมาชิกวุฒิสภาคนใดไม่อาจเข้าชื่อเสนอร่างพระราชบัญญัตินั้นได้ อาจเข้าชื่อเสนอร่างพระราชบัญญัติพิเศษให้แจ้งต่อประธานรัฐสภาเพื่อให้พิจารณา ประธานสั่งคำร้องดังกล่าวต้องยื่นคำสั่งให้ผู้แทนราษฎรหรือวุฒิสภา แล้วแต่กรณี จะพิจารณาร่างพระราชบัญญัตินั้นแล้วเสร็จ เมื่อประธานรัฐสภาได้รับคำร้องจากสภาผู้แทนราษฎร ให้ประธานรัฐสภาเสนอเรื่องต่อคณะกรรมการร่วมซึ่งประกอบด้วยผู้แทนจากสภาผู้แทนราษฎร วุฒิสภา และคณะรัฐมนตรี ผู้ที่สมควรดำเนินการให้แล้วเสร็จ ผู้แทนคณะรัฐมนตรีและผู้แทนจากสภาผู้แทนราษฎรและวุฒิสภาในสัดส่วนที่เท่ากัน ให้คณะกรรมการร่วมพิจารณาและให้ความเห็นในเวลาที่กำหนดในคำร้องนั้น และให้ประธานรัฐสภาแจ้งผลการพิจารณาให้คณะรัฐมนตรีทราบ การวินิจฉัยของคณะกรรมการร่วมดังกล่าวถือเป็นที่สุด และให้คณะรัฐมนตรีดำเนินการตามคำวินิจฉัยของคณะกรรมการร่วมดังกล่าวให้แล้วเสร็จ และให้คณะรัฐมนตรีดำเนินการไปตามคำวินิจฉัยนั้น
(a) การแก้ไขเพิ่มเติมโทษหรือองค์ประกอบความผิดต่อตำแหน่งหน้าที่ราชการหรือตำแหน่งหน้าที่ในทางยุติธรรม หรือความผิดของพนักงานในองค์การหรือหน่วยงานของรัฐ เฉพาะเมื่อการแก้ไขเพิ่มเติมนั้นมีผลให้ผู้กระทำความผิดพ้นจากความผิดหรือไม่ต้องรับโทษ (b) ร่างพระราชบัญญัติที่มีชื่อมีลักษณะมีเนื้อความแสดงแน่ชัดว่าเนื้อหาอยู่ภายลักษณะตามมาตรา ๗๗ วรรคสอง ต้องมีคะแนนเสียงไม่น้อยกว่ากึ่งหนึ่งของจำนวนสมาชิกทั้งหมดเท่าที่มีอยู่ของรัฐสภา
ในระหว่างเวลาตามวรรคหนึ่ง หากที่ประชุมไม่อาจเลือกแต่งตั้งนายกรัฐมนตรีตามที่บัญญัติในรัฐธรรมนูญนี้ได้ ให้ประธานรัฐสภาแจ้งให้ทราบภายในสามสิบวันนับแต่วันที่มีมติไม่เห็นชอบบุคคลซึ่งสมควรได้รับแต่งตั้งเป็นนายกรัฐมนตรี และให้ประธานรัฐสภาจัดให้มีการประชุมร่วมกันของรัฐสภาเพื่อพิจารณาให้ความเห็นชอบบุคคลซึ่งสมควรได้รับแต่งตั้งเป็นนายกรัฐมนตรีจากบัญชีรายชื่อที่พรรคการเมืองแจ้งไว้ตามมาตรา ๘๘ โดยไม่ต้องนำความในมาตรา ๑๕๙ วรรคหนึ่ง มาใช้บังคับ และมติที่เห็นชอบแต่งตั้งบุคคลใดให้เป็นนายกรัฐมนตรีต้องมีคะแนนเสียงมากกว่าสองในสามของจำนวนสมาชิกทั้งหมดเท่าที่มีอยู่ของทั้งสองสภา
การจัดการเลือกตั้งสมาชิกสภาร่างรัฐธรรมนูญต้องแล้วเสร็จภายในหนึ่งร้อยห้าสิบวันนับแต่วันประกาศใช้รัฐธรรมนูญนี้ เว้นแต่มีเหตุอันสมควรที่ไม่อาจดำเนินการได้ตามกำหนดดังกล่าว เป็นไปตามที่กำหนดของสภารัฐธรรมนูญที่ใช้บังคับอยู่ในวันก่อนวันประกาศใช้รัฐธรรมนูญนี้ ทั้งนี้ เท่าที่ไม่ขัดหรือแย้งต่อบทบัญญัติแห่งรัฐธรรมนูญนี้
ในกรณีที่มีการยกร่างสภารัฐธรรมนูญและผู้ดำรงตำแหน่งในองค์กรอิสระพ้นจากตำแหน่งตามวรรคหนึ่ง ระยะเวลาที่เป็นอำนาจศาลพิจารณาให้แล้วเสร็จตามที่ศาลรัฐธรรมนูญและผู้ดำรงตำแหน่งในองค์กรอิสระพ้นตำแหน่งให้แล้วเสร็จภายในระยะเวลาที่กำหนดในวรรคหนึ่ง ให้ศาลรัฐธรรมนูญและผู้ดำรงตำแหน่งในองค์กรอิสระพ้นจากตำแหน่งโดยอุปสมบท
ในระหว่างที่ยังไม่มีการปรับปรุงหรือแก้ไขกฎหมายให้เป็นไปตามมาตรา ๑๖๖ มาตรา ๑๘๔ และมาตรา ๒๕๔ วรรคสาม ให้คณะกรรมการตุลาการศาลยุติธรรม คณะกรรมการตุลาการศาลปกครอง และคณะกรรมการอัยการ ที่มีอยู่ในวันก่อนวันประกาศใช้รัฐธรรมนูญนี้ ทำหน้าที่คณะกรรมการตุลาการศาลยุติธรรม คณะกรรมการตุลาการศาลปกครอง และคณะกรรมการอัยการตามมาตรา ๑๖๖ มาตรา ๑๘๔ และมาตรา ๒๕๔ วรรคสาม แล้วแต่กรณี ไปพลางก่อน ในระหว่างที่ยังไม่มีการปรับปรุงหรือแก้ไขกฎหมายให้เป็นไปตามมาตรา ๒๕๗ และมาตรา ๒๕๘ หรือหากมีการปรับปรุงหรือแก้ไขกฎหมายให้เป็นไปตามมาตรา ๒๕๗ และมาตรา ๒๕๘ หรือหากมีการปรับปรุงหรือแก้ไขกฎหมายให้เป็นไปตามมาตรา ๒๕๗ และมาตรา ๒๕๘ หรือหากมีการปรับปรุงหรือแก้ไขกฎหมายให้เป็นไปตามมาตรา ๒๕๗ และมาตรา ๒๕๘ หรือหากมีการปรับปรุงหรือแก้ไขกฎหมายให้เป็นไปตามมาตรา ๒๕๗ และมาตรา ๒๕๘ หรือหากมีการปรับปรุงหรือแก้ไขกฎหมายให้เป็นไปตามมาตรา ๒๕๗ และมาตรา ๒๕๘ หรือหากมีการปรับปรุงหรือแก้ไขกฎหมายให้เป็นไปตามมาตรา ๒๕๗ และมาตรา ๒๕๘ ในกรณีที่มีหน่วยงานที่เกี่ยวข้องหลายหน่วยงาน ให้คณะรัฐมนตรีกำหนดระยะเวลาที่แต่ละหน่วยงานต้องดำเนินการให้แล้วเสร็จตามความจำเป็นของแต่ละหน่วยงาน แต่ทั้งนี้รวมแล้วต้องไม่เกินสองร้อยสี่สิบวันตามวรรคหนึ่ง ในกรณีที่หน่วยงานของรัฐตามวรรคหนึ่งไม่อาจดำเนินการได้ภายในกำหนดเวลาดังกล่าวครบถ้วน ให้คณะรัฐมนตรีสั่งให้หัวหน้าหน่วยงานของรัฐนั้นพ้นจากตำแหน่ง
บรรดากฎหมายใด ๆ ที่ได้ตราขึ้นไว้ในรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ฉบับชั่วคราว) พุทธศักราช ๒๕๕๗ ซึ่งแก้ไขเพิ่มเติมโดยรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ฉบับชั่วคราว) พุทธศักราช ๒๕๕๘ แก้ไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ ๒) พุทธศักราช ๒๕๕๙ และรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ฉบับชั่วคราว) พุทธศักราช ๒๕๕๗ แก้ไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ ๓) พุทธศักราช ๒๕๕๙ ให้คงมีผลใช้บังคับต่อไปจนกว่าจะมีการตรากฎหมายขึ้นใช้บังคับแทนที่ โดยให้ถือว่ากฎหมายดังกล่าวเป็นกฎหมายที่ตราขึ้นโดยชอบด้วยรัฐธรรมนูญนี้และกฎหมาย ผู้รับสนองพระราชโองการ พลเอก ประยุทธ์ จันทร์ โอชา นายกรัฐมนตรี รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย แก้ไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ ๑) พุทธศักราช ๒๕๖๕
ในระหว่างที่ยังมิได้กำหนดบัญญัติของรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย ซึ่งแก้ไขเพิ่มเติมโดยรัฐธรรมนูญนี้มาใช้บังคับตามวรรคหนึ่ง ให้บทบัญญัติของมาตรา ดังกล่าวก่อนการแก้ไขเพิ่มเติมโดยรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทยฉบับแก้ไขเพิ่มเติมรัฐธรรมนูญ ว่าด้วยการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรที่กระทำขึ้นเพื่อให้เป็นไปตามเจตนารมณ์ของฉบับดังกล่าวนำมาใช้บังคับต่อไป หมายเหตุ:- เหตุผลในการประกาศใช้รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย แก้ไขเพิ่มเติมฉบับนี้ คือ โดยมาตรา 37 และมาตรา 76 ของรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย ได้กำหนดสภาพและเงื่อนไขการเป็นสมาชิกวุฒิสภาหรือสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร มีสมาชิกซึ่งมาจากการเลือกตั้งแบบแบ่งเขตเลือกตั้งร่วมกับสมาชิกซึ่งมาจากบัญชีรายชื่อ สมาชิกซึ่งมาจากบัญชีรายชื่อของพรรคการเมืองบางพรรคหรือพรรคการเมืองร่วมกันเป็นจำนวนที่ไม่สอดคล้องต่อจำนวนประชากรในแต่ละเขตเลือกตั้ง หากมีการกำหนดให้ผลสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรมีจำนวนที่สอดคล้องต่อจำนวนประชากรในแต่ละเขตเลือกตั้ง และการกำหนดคะแนนสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรแบบบัญชีรายชื่อที่มีความจำเป็นที่จะต้องมีหลักเกณฑ์ที่ชัดเจนและเป็นธรรมต่อพรรคการเมืองและต่อคนราษฎรที่มีสิทธิ์หนึ่งเสียงของประชาชน การให้มีการเลือกตั้งโดยเป็นไปเพื่อให้ประชาชนมีสิทธิในการเลือกพรรคการเมืองและผู้สมัครรับเลือกตั้งเป็นสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรแบบแบ่งเขต ย่อมทำให้ประชาชนได้ใช้เจตจำนงในการเลือกตั้งสอดคล้องกับความเป็นจริงมากยิ่งขึ้น จึงจำเป็นต้องตรารัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย แก้ไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ 1) พุทธศักราช 2565 นิธิวรรณ / Maker 6 กรกฎาคม 2565 ภัทรานิษฐ์ / Checker 6 กรกฎาคม 2565 ภัทรนิษฐ์ / Authorizer 6 กรกฎาคม 2565 (1) ราชกิจจานุเบกษา เล่ม 134/ตอนที่ 50 ก/หน้า 1/6 เมษายน 2560 (2) มาตรา 37 แก้ไขเพิ่มเติมโดยรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย แก้ไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ 1) พุทธศักราช 2564 (3) มาตรา 76 แก้ไขเพิ่มเติมโดยรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย แก้ไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ 1) พุทธศักราช 2564 (4) มาตรา 77 แก้ไขเพิ่มเติมโดยรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย แก้ไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ 1) พุทธศักราช 2564 (5) ราชกิจจานุเบกษา เล่ม 137/ตอนที่ 77 ก/หน้า 1/20 พฤศจิกายน 2564